Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ - ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩι

Ο πολύ καλός φίλος του ιστολογίου Βασίλης Γιαννούσης συνέταξε μια εργασία για την πιθανή λατρεία του Ηφαιστίωνα, ως αφηρωισμένου ήρωα, στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους . 

=============================================

ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ     ΗΡΩι

Μετά τα σημαντικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά την παρουσίαση στις 30/09/2015 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης από την ανασκαφική ομάδα της Αρχαιολόγου κας Περιστέρη Αικ. και του Αρχιτέκτονα κ. Λεφαντζη Μ. Έναυσμα για την παρούσα εργασία αποτέλεσε η αναζήτηση στοιχείων για την πιθανή λατρεία του Ηφαιστίωνα, ως αφηρωισμένου ήρωα, στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους . 

Κατά την έρευνα εντοπίστηκαν  τα παρακάτω στοιχεία:

 Πρώτο στοιχείο : Σε αναθηματικό ανάγλυφο της τελευταίας δεκαπενταετίας του 4ου αι. π.Χ., της εποχής δηλαδή του Κασσάνδρου, μαρτυρείται ο Ηφαιστίωνας ως ήρωας-ιππέας,  ο οποίος μετά τον θάνατό του λατρεύτηκε ως ήρωας, βρέθηκε στην Πέλλα και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Μαρτυρείται αφιερωμένο από κάποιον Διογένη στον ήρωα Ηφαιστίωνα (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ).

Αναθηματικό ανάγλυφο σε στήλη από λευκό μάρμαρο, π. 315-300 π.Χ. Προσφορά σπονδής στην ύπαιθρο. Επιγραφή: ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ. Περιοχή αρχαίας Πέλλας

Ο Ηφαιστίωνας εικονίζεται δεξιά, μάλλον μπροστά σε σπηλιά, ως ιππέας, νέος, αγένειος, με κοντά μαλλιά, ενώ αριστερά στέκεται κόρη με οινοχόη στο δεξί χέρι, η οποία σπένδει.

Ποιος όμως είναι αυτός ο Ηφαιστίων; Αναμφίβολα είναι ο στενός συνεργάτης και φίλος του Αλέξανδρου, ο γιος του Αμύντορα, του Πελλαίου, ο οποίος λατρεύτηκε ως αφηρωισμένος νεκρός με πρωτοβουλία του Αλέξανδρου λίγα μόλις χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του. Η λατρεία του δεν στάθηκε δυνατό να καθιερωθεί στην Αθήνα (Υπερείδης, Επιτάφιος 21), γιατί η ισχύς και η λατρεία των ηρώων, σε αντίθεση με τους θεούς, περιορίζονταν στην οικογένεια, την ομάδα, την πόλη του. Ο Ηφαιστίωνας λοιπόν λατρεύτηκε ως αφηρωισμένος νεκρός, που, όπως οι όμοιοί του, έχει μια πιο στενή και προσωπική σχέση με τους ανθρώπους, λειτουργεί προστατευτικά και διαμεσολαβητικά ανάμεσα στον κόσμο των θνητών και των θεών. Όπως και οι υπόλοιποι ήρωες, στέκεται πιο κοντά στις χθόνιες θεότητες, και γι’ αυτό παριστάνεται μπροστά σε σπήλαιο – τα σπήλαια και γενικά τα χάσματα της γης θεωρούνται τόποι εισόδου στον κάτω κόσμο· εκεί γίνονταν και προσφορές προς τους χθόνιους, νεκρούς και θεούς.

                           

Δεύτερο στοιχείο: Η σκέψη για εύρεση στοιχείων για πιθανή λατρεία του Ηφαιστίωνα στα νομίσματα που εκδόθηκαν κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια. Κατά την αναζήτηση βρέθηκαν τα εξής πολύ ενδιαφέροντα νομίσματα :

Α) Μπρούτζινο νόμισμα του Γορδιανού Γ΄ (238-244) που κόπηκε στην πόλη Δαλδής της Λυδίας, 47.6 mm, 41.89 gr

Ο Γορδιανός Γ΄ (Marcus Antonius Gordianus Pius Augustus)  ( 225 -  244) ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 238 έως το 244. Σε ηλικία 13 ετών έγινε ο μικρότερος σε ηλικία μόνος νόμιμος Ρωμαίος αυτοκράτορας καθ' όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της ενωμένης Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Κατά την εισβολή του Γορδιανού στην Περσία το 243, σύμφωνα με περσικές πηγές, οι Ρωμαίοι υπέστησαν βαριά ήττα σε μάχη κοντά στη Βαγδάτη το 244 και ο Γορδιανός σκοτώθηκε στη μάχη αυτή, ενώ ρωμαϊκές πηγές δεν αναφέρουν αυτή τη μάχη και αναφέρουν ότι ένας από τους αξιωματικούς του, ο Μ. Ιούλιος Φίλιππος ο επιλεγόμενος Φίλιππος ο Άραβας, δολοφόνησε πρώτα τον Τιμησίθεο και μετά τον Γορδιανό, αναλαμβάνοντας κατά διαδοχή ο ίδιος Αυτοκράτορας. Η σύγκλητος θεοποίησε και τους δύο δολοφονηθέντες, ενώ ρωμαϊκές πηγές αναφέρουν ότι «ο λαός της Ρώμης πένθησε τον νεαρό Αυτοκράτορα Γορδιανό Γ΄ τον οποίο πολύ είχε αγαπήσει».

Στα κλασικά λατινικά, το όνομά του θα γραφόταν ως MARCVS ANTONIVS GORDIANVS PIVS AVGVSTVS

Στην μία όψη αναγράφεται AYT K M ANT ΓΟΡΔΙΑΝΟC όπου εμφανίζεται ο αυτοκράτορας δαφνοφόρος.

Στην άλλη όψη αναγράφεται EP L AYR ΗΦΑΙCTIONOC ΑΡΧΑT B ΔΑΛΔΙΑΝΩΝ

Στην παράσταση ο Περσέας, κρατώντας το κεφάλι της Μέδουσας, βαδίζει  αριστερά, πλησιάζοντας τρεις γυναικείες μορφές (Γοργόνες?) που κάθονται  στο έδαφος κάτω από ένα δέντρο, μια φτερωτή μορφή πίσω τους? προς τα αριστερά, ένα άλογο με τα πόδια αριστερά και κοιτώντας πίσω? στο παρασκήνιο πάνω αριστερά, ένας μικρός ναός με τέσσερις κίονες περιέχει τον Απόλλωνα καθισμένο δεξιά, κρατάει τη λύρα.

Παρατηρούμε την αναγραφή Ηφαιστίωνος και την παρουσία ενός ναού και του Θεού Απόλλωνα!!!

Β) Μπρούτζινο νόμισμα του Γορδιανού Γ΄ (238-244) που κόπηκε στην πόλη Δαλδής της Λυδίας, 39.67 gr.

Στην μία όψη του νομίσματος αναγράφεται AYT K M ANT ΓΟΡΔΙΑΝΟC όπου εμφανίζεται ο αυτοκράτορας δαφνοφόρος.

Στην άλλη όψη αναγράφεται EP L AYR ΗΦΑΙCTIONOC ΑΡΧ A ΔΑΛΔΙΑΝΩΝ 

Παράσταση : Η Άρτεμις κυνηγός, κρατώντας τόξο και το βέλος, κυνηγώντας δύο ελάφια, ενώ δύο κυνηγόσκυλα ορμούν πάνω στα ελάφια.

Παρατηρούμε την αναγραφή Ηφαιστίωνος και την παρουσία της Θεάς Αρτέμιδος !!!

Στην Αμφίπολη τελούνταν επίσης ετήσιοι αγώνες προς τιμή της μεγάλης γυναικείας θεότητας Αρτέμιδος Ταυροπόλου ή Βραυρωνίας.

(Δ. Λαζαρίδης, Αμφίπολις και Άργιλος, )

Τρίτο στοιχείο : Τα Πύθια της Θεσσαλονίκης ήταν μια μεγάλη γιορτή που οργανωνόταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν του Απόλλωνα.

Στη Θεσσαλονίκη αναφέρονται για πρώτη φορά αγώνες με το όνομα Πύθια το 240 μ.Χ., στα χρόνια της διακυβέρνησης του αυτοκράτορα Γορδιανού Γ’ (238-244 μ.Χ.). Ο Γορδιανός Γ’ απένειμε στη Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά τον τίτλο της νεωκόρου και της παραχώρησε το δικαίωμα τέλεσης των Πυθίων.

Οστέινο πλακίδιο διαμέτρου 3 εκατοστών  με χάραξη νικηφόρου στεφανιού με την επιγραφή Πύθια στο κέντρο και αριθμούς που δήλωναν τη σειρά ή την κερκίδα όπου θα καθόταν ο θεατής. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 

Το εύρημα-οστέινο εισιτήριο ανήκει στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. (τοποθετείται μεταξύ του 240-260 μ.Χ.) και διακρίνεται για το πολύτιμο υλικό του σε σχέση με τα συνηθέστερα μεταλλικά εισιτήρια (μολύβδινα ή χάλκινα).

Τα Πύθια ήταν επίσης γνωστά και από σειρά νομισμάτων, αυτόνομων κοπών της Θεσσαλονίκης της εποχής του Γορδιανού (238-244 μ.Χ.),

Macedonia Kionon AE 26mm. Reign of Gordian III, AD 238-244. Diademed head of Alexander, with loose flowing hair / KOINON MAKEDONWN, two pentastyle temples, B in field above, NEWK in ex.

Macedonia, under the Romans, AE27. Time of Gordian III, AD AD 238-244. ALEXANDROU, diademed head of Alexander right / KOINON MAKEDONWN B NEWKORWN, E O C below, fronts of two hexastyle temples.

Αυτό που με ενδιαφέρον παρατηρούμε στα νομίσματα  είναι  απεικόνιση του Μ. Αλέξανδρου καθώς και δυο  ναών σε κάθε όψη!!! 

MACEDON. Time of Gordian III. Ζ 26mm (11.58 gm). Diademed head of Alexander, with loose flowing hair / Table with prize crowns and palms, amphora beneath; ·B· above in field, NEWKO in exergue.

Ενώ σε αυτό το νόμισμα παρατηρούμε στην μία όψη τον Μ. Αλέξανδρο ενώ στην άλλη όψη  ένα τραπέζι, επάνω φέρει  δύο τεφροδόχους έπαθλο, που το καθένα περιέχει ένα φοίνικα…… σύμβολο του Απόλλωνα !!!

-----------

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα άλλο νόμισμα,  το οποίο κόπηκε στην Βέροια (242 μ.χ) και  αποτίει τιμή στους Αγώνες ΄΄ΟΛΥΜΠΙΑ΄΄ που έγιναν από τη μακεδονική κοινότητα της Βέροιας το 242πχ, κατά πάσα πιθανότητα με την παρουσία του Γόρδιου ΙΙΙ, ο οποίος ήταν στον δρόμο του για την περσική εκστρατεία.

Koinon of Macedonia, AE26, 13.35g. 242 AD, under Gordian III, issued in Beroea.

Obv: ALEXANDROU, diademed head of Alexander III right, upward-looking, with flowing hair. Rev: KOINON MAKEDONWN B NEWKOR, OLUM/PIA above and below, Two prize crowns, each containing palm branch.

παρατηρούμε στην μία όψη τον Μ.Αλέξανδρο ενώ στην άλλη όψη  φέρει  δύο τεφροδόχους έπαθλο, που το καθένα περιέχει ένα φοίνικα.

Γενικά μπορούμε να πούμε ότι στα νομίσματα παρατηρείται το στοιχείο του δυισμού!!!

Συμπερασματικά, μπορούμε να υποθέσουμε βασιζόμενοι πάνω όμως σε πραγματικά στοιχεία, όπως προαναφέρθηκαν παραπάνω, ότι κατά τον 2ο και 3ο μ.χ. αιώνα στην περιοχή της Μακεδονίας το ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων για τη περιοχή, εκδηλωνόταν με την ίδρυση ναών για την τέλεση της αυτοκρατορικής λατρείας, με τη διεξαγωγή αγώνων προς τιμή του αυτοκράτορα και με την ανέγερση τιμητικών μνημείων. 

Την ίδια εποχή αναβίωσε η λατρεία του θεοποιημένου Μεγάλου Αλεξάνδρου και της οικογενείας του. Η λατρεία αυτή, προϊόν της ενθάρρυνσης δύο αυτοκρατόρων, του Καρακάλλα και του Αλέξανδρου Σεβήρου, κολάκευε τον πατριωτισμό των Μακεδόνων, καθώς ανακαλούσε το παλαιό κλέος του μακεδονικού βασιλείου.

 Εκτός από τη λατρεία του αυτοκράτορα και των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συνεχίζουν να λατρεύονται πολλοί θεοί του ελληνικού πανθέου: Τιμώμενος θεός ήταν ο Δίας προς τιμήν του οποίου τελούνταν τα  Ολύμπια στη Βέροια και ο Απόλλων προς τιμήν του οποίου οργανώνονταν τα Πύθια στη Θεσσαλονίκη.  Στη Βέροια επίσης τελούνταν αγώνες με την επωνυμία Αλεξάνδρεια κατά τον 3ο αι. μ.Χ., γεγονός που αποδεικνύει ότι η μνήμη και η λατρεία του Μ. Αλεξάνδρου παρέμεινε ζωντανή μέχρι αυτή την περίοδο.

Η σύνδεση της αυτοκρατορικής λατρείας και των αγώνων είναι ολοφάνερη μέσα από τις αγωνιστικές παραστάσεις των νομισμάτων. 

 Ανάμεσα σε αυτούς μπορούμε να υποθέσουμε ότι με δεδομένο της λατρείας του Ηφαιστίωνα από τους Μακεδόνες κατ’ εντολή του Μ. Αλέξανδρου – σχετικός τυγχάνει ο Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ Μ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ:" ΜΑ ΤΟΝ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΑ " αλλα και το αναθηματικό ανάγλυφο του 4^ου αιώνα  π.χ. στην Πέλλα (βλ.παραπάνω) σε συνδυασμό με την αναγραφή του ονόματος του Ηφαιστίωνα σε Ρωμαϊκά νομίσματα (Γορδιανός Γ΄, βλ. παραπάνω) στην περιοχή να εμφανίζεται ίσως και η λατρεία του Ηφαιστίωνα από τους Ρωμαίους, γεγονός που ενισχύει την υπόθεση πως και οι Ρωμαίοι ίσως να τίμησαν τον Ηφαιστίωνα στην Αμφίπολη  στο Μνημείο - Ηρωον που οικοδομήθηκε απο τον Δεινοκράτη με εντολή του Μ. Αλεξάνδρου ως φόρο τιμής στον αδελφικό του φίλο και που ίσως τελικά να τάφηκαν εκει μαζι ….  

Ευχαριστώ πολύ την καλή φίλη της ομάδας Ελένη Ελαφηβόλου για την σημαντική βοήθεια που προσέφερε για την πραγματοποίηση της παρούσας εργασίας.

Γιαννούσης Βασίλειος , Οκτ .2015

Μέλος της ομάδας

"ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ ΚΑΣΤΑ – Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ"

ΠΡΟΣ ΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ amfipolinews.blogspot.gr : Η αντιδεοντολογική σας συμπεριφορά πλέον έχει ξεπεράσει τα όρια με την εσκεμμένη παράλειψη του τέλος της ανάρτησης στην αναδημοσίευση της στο ιστολόγιο σας.

Σας καλώ να διαγράψετε ΑΜΕΣΑ την  αναδημοσίευση της αναρτήσεως αυτή από το ιστολόγιο σας και ΣΑΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΩ από τούδε και στο εξής να αναδημοσιεύετε ολικως ή μερικώς αναρτήσεις του ιστολογίου αυτού στο δικό σας ιστολόγιο.

Επιφυλ άσσομαι για χρήση κάθε νομίμου δικαιώματος κατά του ιστολογίου σας.