Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ-ΤΟ ΠΡΟΠΥΛΟ ΚΑΙ Ο «ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΣ» ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης (Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ : ΠΡΟΠΥΛΟ : ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝ ; ), στην οποία έγινε η υπόθεση ότι η παρουσία των Διοσκούρων αναφέρεται στους  Αλέξανδρο και Ηφαιστίωνα για τους οποίους προοριζόταν η κατασκευή του ταφικού μνημείου του Τύμβου Καστά (είτε όντως ετάφησαν τελικά  εκεί και οι δύο  είτε όχι),  ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τα μέχρι στιγμής γνωστά  ευρήματα που συνέθεταν το πρόπυλο.

Ας συνοψίσουμε τι γνωρίζουμε μέχρι τώρα  για το πρόπυλο :

«Στο αέτωμα του πρόπυλου υπήρχε παράσταση του Δία, της Περσεφόνης και του Διόνυσου Ζαγρέα ως βρέφος ενώ στη ζωφόρο του η Άρτεμις στέφεται από Νίκη, με αφηρωισμένο νεκρό στο πλάι και υπάρχει  και παράσταση των  Διοσκούρων»

Διακρίνουμε δηλαδή τις παραστάσεις να σχηματίζουν δύο σύνολα: ένα είναι οι παραστάσεις στο αέτωμα του  προπύλου και το άλλο είναι οι παραστάσεις της ζωφόρου του προπύλου.

Το αέτωμα αποτελεί παράσταση του θείου κόσμου, ενώ η ζωφόρος αποτελεί τον «τόπο» όπου αλληλεπιδρούν οι θεοί, οι ήρωες και οι θνητοί. (όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλους τους Ελληνικούς ναούς, βλέπε σχετικά το αέτωμα και την ζωφόρο του Παρθενώνα,  του Επικουρείου Απόλλωνα και του Ηφαιστείου στο Θησείο για παράδειγμα).

Έτσι λοιπόν στο αέτωμα αποτυπώνεται η γέννηση ενός θεού, του Διονύσου, στην οποία παρίστανται και οι δύο γονείς του ο Ζευς και η Περσεφόνη.  Αποτυπώνεται δηλαδή η γέννηση ενός θεού από την σύζευξη δύο θεών, του Δία και της Περσεφόνης (θυμίζει το ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα όπου παριστάνεται η γέννηση της Αθηνάς).

Στην ζωφόρο υπάρχουν κατ’αρχάς οι Διόσκουροι. Οι Διόσκουροι (=Διός + κούροι) είναι παδιά του Διός με την  θνητή Λήδα.  Επίσης υπάρχει και  κάποιος ήρωας (αφηρωισμένος νεκρός) δίπλα στην Άρτεμιδα. Βλέπουμε δηλαδή ότι έχουμε παιδιά του Διός με μια θνητή. Αν αποκαλέσουμε δε τον αφηρωισμένο νεκρό «παι Διός»  τότε η ζωφόρος έχει να κάνει με γεννήσεις  παιδιών από την σύζευξη του Διός με θνητές.

Με άλλα λόγια το αέτωμα αποτυπώνει τέκνο του Διός με θεά και η ζωφόρος τέκνα του Διός με θνητές, που όμως ως τέκνα του Διός τελικά αφηρωποιούνται, όπως συμβαίνει σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ελληνική Μυθολογία.

Η παρουσία της Αρτέμιδος εξηγείται από το ότι η Άρτεμις, ως προστάτιδα του τοκετού ασχολήθηκε με την γέννηση του αφηρωισμένου νεκρού, μιας και όπως μας λέει ο Πλάτων αν και παρθένος προϊσταται της λοχείας.(« αἰτίαν δέ γε τούτου φασὶν εἶναι τὴν Ἄρτεμιν, ὅτι ἄλοχος οὖσα τὴν λοχείαν εἴληχε» - Θεαίτητος 149b).

 Στην παράσταση υπάρχει και η Νίκη η οποία στεφανώνει κατά την γνώμη μου όχι την Αρτέμιδα, αλλά σπεύδει να στεφανώσει τον αφηρωισμένο νεκρό που είναι δίπλα της. Ίδια περίπτωση έχουμε και στην Υδρία από την Πέλλα, όπου η   Νίκη πετάει πάνω από τον Διόνυσο κρατώντας στεφάνι με σκοπό να στεφανώσει τον νικητή του Ελευσινιακού πολέμου Ερεχθέα που βρίσκεται πιο εκεί  (“The Political Geography of the Pella Hydria», Hesperia 82 (2013)). Σύμφωνα με τον Τιβέριο (στο “Bild und Geschichte ” του  An Archaeology of Representations, ed. D. Yatromanolakis, Athens, σελ.170-175) το ίδιο παρατηρείται  και σε έναν κρατήρα από την Όλυνθο.

(στην πάνω φωτό η Υδρία της Πέλλας και στην κάτω η Νίκη που παριστάνεται στην Υδρία)

Ολες αυτές οι παραστάσεις του προπύλου συνδέονται κατά κάποιο τρόπο με τον Αλέξανδρο.

1) Ο Αλέξανδρος εθεωρείτο ότι κατάγεται από τον Διόνυσο. Άλλωστε και οι Μακεδόνες ετιμούσαν ιδιαιτέρως τον Διόνυσο, καθώς εόρταζαν κάθε χρόνο μια ιερή μέρα για τον Διόνυσο.

2) Ο Αλέξανδρος είχε επίσης σχέση και με τους Διοσκούρους. Από την μια από το γεγονός ότι καθώς ταύτιζε αυτόν και τον Ηφαιστίωνα  με το δίδυμο Αχιλλέα-Πατρόκλου (οι οποίοι συσχετίζονται με τους Διοσκούρους), κατ επέκταση  το δίδυμο Αλέξανδρος-Ηφαιστίων ταυτιζόταν και αυτό με τους Διοσκούρους και συνεπώς εθεωρείτο και ο ίδιος να αντιστοιχεί σε  έναν από τους Διοσκούρους.

Στο περιστατικό όπου φονεύει  τον Κλείτο, αναφέρεται από τον Αρριανό ότι θυσίασε στους Διοσκούρους και από το τι έλεγαν οι κόλακες προς αυτόν, υποτιμώντας τα έργα των Διοσκούρων σε σχέση με τα δικά του, μπορούμε να συνάγουμε ότι η φήμη του Αλεξάνδρου συναγωνίζετο  αυτή των Διοσκούρων.

Επίσης έχουν διασωθεί μια  μαρμάρινη κεφαλή  και ένα χάλκινο άγαλμα, από την Ρωμαϊκή εποχή, όπου απεικονίζεται ο Αλέξανδρος ως Διόσκουρος. Αυτό δεν αποκλείει το πρότυπο των δυο αυτών ευρημάτων να υπήρχε στην Ελληνιστική εποχή. μιας και η πλειοψηφία των Ρωμαϊκών αγαλμάτων αποτελούσε αντίγραφα αντίστοιχων Ελληνικών.

Από την ανταπόκριση της κας Αριάδνης Παπαφωτίου, τα αναφερθέντα μουσεία Καβάλας, Κοπεγχάγης και Κωνσταντινουπόλεως  δεν φαίνεται ότι αποτελούν σημεία όπου βρέθηκε το ανάγλυφο των Διοσκούρων. Μήπως συνεπώς είναι αυτό  το παρακάτω ανάγλυφο με την απεικόνιση των Διοσκούρων που βρίσκεται στο Μουσείο της Αμφίπολης ;

3) Η Νίκη συσχετίζεται με τον Αλέξανδρο μιας και τον στεφανώνει για  τις νίκες του κατά την εκστρατεία του στην Ανατολή. Έτσι για παράδειγμα συναντάμε νόμισμα με το όνομα  του Αλεξάνδρου  στον οπισθότυπο όπου υπάρχει πτερωτή Νίκη.

4) Είναι γνωστή η σχέση του Αλεξάνδρου με την Αρτέμιδα. Γεννήθηκε την ημέρα που κάηκε ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο, ανέθεσε στον Δεινοκράτη και ανέλαβε τα έξοδα για την ανέγερση και πάλι του ναού, στην δε  διαθήκη του ένα από τα μεγάλα έργα που οραματιζόταν ήταν η κατασκευή ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στην Αμφίπολη.

Μάλιστα λέγεται ότι επειδή η Αρτεμις παρέστη στην γέννηση του Αλεξάνδρου, άφησε απροστάτευτο τον ναό της με αποτέλεσμα ο Ηρόστρατος να μπορέσει να τον πυρπολήσει.

(«Ἐγεννήθη δ’ οὖν Ἀλέξανδρος ἱσταμένου μηνὸς Ἑκατομβαιῶνος, ὃν Μακεδόνες Λῷον καλοῦσιν, ἕκτῃ, καθ’ ἣν ἡμέραν ὁ τῆς Ἐφεσίας Ἀρτέμιδος ἐνεπρήσθη νεώς· ᾧ γ’ Ἡγησίας ὁ Μάγνης ἐπιπεφώνηκεν ἐπιφώνημα κατασβέσαι τὴν πυρκαϊὰν ἐκείνην ὑπὸ ψυχρίας δυνάμενον· εἰκότως γὰρ ἔφη καταφλεχθῆναι τὸν νεών, τῆς Ἀρτέμιδος ἀσχολουμένης περὶ τὴν Ἀλεξάνδρου μαίωσιν»-Πλούταρχος – Αλέξανδρος  3)

Πράγματι η Άρτεμις προΐσταται των γεννήσεων των θεών, όπως βοήθησε στην γέννηση του αδελφού της Απόλλωνα όταν η Λητώ τον γεννούσε στην  Δήλο.

Βλέπουμε  λοιπόν ότι ο αφηρωισμένος νεκρός (ένας από τους δύο νεκρούς του ταφικού μνημείου), ο οποίος παριστάνεται στην ζωφόρο του προπύλου είναι τέκνο Διός με μια θνητή, και στην γέννηση του οποίου  προΐστατο η ίδια η Άρτεμις, στεφανώθηκε δε για τις νίκες του από την θεά Νίκη και η φήμη του, μαζί με εκείνη του θνητού  συντρόφου του (δεύτερου νεκρού) συναγωνιζόταν αυτή των Διοσκούρων ( οι οποίοι ήταν και αυτοί ο ένας αθάνατος και ο άλλος θνητός), που και αυτοί ήταν τέκνα Διός με μια θνητή και με τους οποίους παρομοιάζοντο οι δύο νεκροί .

Ποιος μπορεί να είναι αυτός ;

Επίμετρον

Όλη η παραπάνω ανάλυση στηρίζεται σε ό,τι έχει ανακοινώσει μέχρι στιγμής  η ανασκαφική ομάδα και φυσικά χωρίς να έχουμε εικόνα των ευρημάτων και περισσότερες πληροφορίες για αυτά. Είναι σίγουρο ότι οι όποιες μελλοντικές ανακοινώσεις θα την επιβεβαιώσουν ή θα την καταρρίψουν, μερικώς ή ολικώς. Το μόνο σίγουρο είναι  πάντως ότι  αναμένονται συνταρακτικές αποκαλύψεις.

Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ : ΠΡΟΠΥΛΟ : ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝ ;

Κατά την πρόσφατη πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση της ανασκαφής στον Τύμβο Καστά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο κ.Λεφαντζής παρουσίασε το πρόπυλο το οποίο υπήρχε μπροστά από το ταφικό μνημείο.

Σύμφωνα με την πολύ σημαντική ανταπόκριση της κας Αριάδνης Παπαφωτίου που παρευρέθη στην παρουσίαση, νομίζω ότι αξίζουν προσοχής τα παρακάτω σημεία από την ομιλία του κ. Λεφαντζή :

1) Υπήρχε πρόπυλο που εδραζόταν πάνω στον περίβολο και μέσω των σκαλοπατιών που βρέθηκαν πίσω του, οδηγούσε στην είσοδο με τις Σφίγγες.
2) Στο πρόπυλο, η προσέγγιση γινόταν τελετουργικά, με ξύλινες σκάλες που ετηρίζοντο στον περίβολο.
3)  Στο αέτωμα του πρόπυλου υπήρχε παράσταση του Δία, της Περσεφόνης και του Διόνυσου Ζαγρέα ως βρέφος (τα τμήματα φυλάσσονται στο Λούβρο και στο μουσείο Καβάλας, με προέλευση Αμφίπολη), ενώ στη ζωφόρο του η Άρτεμις στέφεται από Νίκη, με αφηρωισμένο νεκρό στο πλάι (τα κομμάτια υπάρχουν στο μουσείο της Κωνσταντινούπολης, στη γλυπτοθήκη της Κοπεγχάγης και στο μουσείο της Καβάλας).

Ενώ στην ανταπόκριση του κ.Ροδάκογλου  (http://www.thousandnews.gr/el/newsroom/item/232192-peristeri-moyxliasan-oi-karyatides-tis-amfipolis-foto) υπάρχει η σημαντική πληροφορία ότι : «Λίγο πιο κάτω την ανάγλυφη ζώνη διακοσμούν οι Διόσκουροι».

Σε σχετική ερώτηση στην ομάδα  ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ ΚΑΣΤΑ-Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ο κ.Λεφαντζής ερωτηθείς ανέφερε ότι το πρόπυλο  έγινε κατά την πρώτη φάση κατασκευής, δηλαδή κατά την κατασκευή που αφορά τους δύο νεκρούς άνδρες. Σημειωτέον ότι στον ταφικό θάλαμο έχουν βρεθεί δύο θέσεις, μια για νεκρική κλίνη και μια για τεφροδόχο.

Αν λοιπόν το πρόπυλο εντάσσεται στην πρώτη φάση κατασκευής, μπορούμε να συνάγουμε ότι οι παραστάσεις του προπύλου έχουν σχέση με τους δύο νεκρούς για τους οποίους είχε κατασκευασθεί αρχικά ο τάφος. Η παρουσία δε του Διονύσου Ζαγρέα ενισχύει  την θειότητα του  ενός (ή και των δύο) νεκρών.

Εις επίρρωσιν αυτού, είναι και η ύπαρξη των Διοσκούρων, οι οποίοι κατά την μυθολογία ήταν δίδυμοι υιοί του Διός, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, που όμως ο ένας  (Πολυδεύκης) έγινε αθάνατος από τον ίδιο τον Δία, όταν δε ο σκοτώθηκε ο Κάστωρ, ο Πολυδεύκης παρακάλεσε τον Δία να μοιραστεί την  αθανασία με τον αδελφό του, πράγμα που έγινε.

Η πολύ στένη σχέση του Αχιλλέα και του Πατρόκλου παρομοιάζετο συχνά  με τους διδύμους Κάστωρα και Πολυδεύκη. Όπως δε είναι γνωστό ο Αλέξανδρος θεωρούσε ότι η σχέση του με τον Ηφαιστίωνα  ήταν παρόμοια με την σχέση του Αχιλλέα και του Πατρόκλου.

Η ύπαρξη των Διοσκούρων συνεπώς στο πρόπυλο του ταφικού μνημείου παραπέμπει άμεσα στους δύο νεκρούς  και τους προσδίδει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε  ως εξής :

Από τους δύο Διόσκουρους ο ένας (Πολυδεύκης)  έγινε αθάνατος από τον Δία (~ ο Αλέξανδρος  αναγορεύτηκε παις Διός στο μαντείο του Άμμωνα) και όταν πέθανε ο  Κάστωρ (Ηφαιστίων ) ο Πολυδεύκης (Αλέξανδρος) ζήτησε από τον Δία να μοιραστεί την αθανασία μαζί του (~ ο Αλέξανδρος ερώτησε το μαντείο του Άμμωνα αν μπορούσε ο Ηφαιστείων να λατρεύεται ως θεός).

Έτσι η παράσταση των διδύμων Διοσκούρων  στο πρότυλο παραπέμπει άμεσα στον Αλέξανδρο και στον Ηφαιστίωνα, οι οποίοι άλλωστε εθεωρούντο ο ένας ίδιος με τον άλλο. Χαρακτηριστικό είναι το σημείο όπου η γυναίκα του Δαρείου προσεκύνησε τον Ηφαιστίωνα θεωρώντας ότι ήταν ο Αλέξανδρος, αλλά όταν  αντελήφθη το λάθος της ζήτησε συγγνωμη από τον Αλέξανδρο, ο οποίος όμως της απάντησε «και αυτός Αλέξανδρος είναι».

Ακόμα και η σειρά αθανασίας των δύο ανδρών αντιστοιχεί με την σειρά των δύο Διοσκούρων στον μύθο. Πρώτα γίνεται αθάνατος ο ένας (Αλέξανδρος) και μετά πεθαίνει ως θνητός  ο άλλος (Ηφαιστίων) τον οποίο ο πρώτος επιθυμεί να είναι μαζί του μαζί με τους αθανάτους, όπως σίγουρα το επιθυμούσε ο Αλέξανδρος για τον Ηαφιαστίωνα.

Σε αυτό το ιστολόγιο έχουν παρατεθεί πολλαπλά σημεία που δείχνουν  την παρουσία του Αλεξάνδρου στο μνημείο, μετά  δε την ανακοίνωση για την σχέση του μνημείου με τον Ηφαιστίωνα και την παρουσία δύο νεκρών, ενισχύεται η  υπόθεση ότι το μνημείο ήταν κοινός τάφος του Αλεξάνδρου και του Ηφαστίωνα. (ενδεικτικά : Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ-ΚΟΙΝΟ ΤΑΦΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΑ).

Αν λοιπόν ο παραπάνω συλλογισμός είναι σωστός, τότε αναμένεται με πολύ ενδιαφέρον η συνέχεια της ανασκαφικής έρευνας που, που από ό, τι φαίνεται  ίσως οδηγήσει σε πολύ σημαντικές ανακαλύψεις.

Επίμετρον :

Μια πρόσθετη αναφορά του κ.Λεφαντζή  που καταγράφει το «ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ» (http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26513&subid=2&pubid=114550393) ) και που αναφέρεται και στην αταπόκριση της κας Παπαφωτίου), είναι ότι οι τοίχοι που βρίσκονται κάτω από τις σφίγγες  είναι ψευδοτοίχοι που καλύπτουν τους πεσσούς που στηρίζουν τις σφίγγες. Αυτό σημαίνει ότι αν η κάλυψη των πεσσών με ψευδοτοίχους δεν έχει γίνει για καθαρά στατικούς ή κατασκευαστικούς λόγους που συνδέονται με την αλλαγή χρήσης του μνημείου (πιθανότητα που αναφέρει  ο κ.Λεφαντζής), τότε υπάρχει η πιθανότητα να αποτελούν κρύπτες στις οποίες ίσως κρύβονται   πράγματα που αρχαιολογικά να έχουν μεγάλη αξία. Άλλωστε, όπως αναφέρεται στο άρθρο, έχει σαρωθεί γεωφυσικά από τον κ.Τσόκα και αναμένονται τα αποτελέσματα.

Αυτό το γεγονός μας θυμίζει την  παράδοση των Αιγυπτίων να κρύβουν μέσα στους στήλους  των ναών τους ιερά κείμενα, οπότε αν ακολουθήθηκε η ίδια πρακτική και εδώ, αναμένονται ευχάριστες εκπλήξεις.

Σε κάθε περίπτωση πάντως οι νέες ανακοινώσεις, αν και φειδωλές, δίνουν μια πολύ ενδιαφέρουσα προοπτική στην συνέχεια μελέτης των ευρημάτων και  εντείνουν την ανάγκη να συνεχιστεί η ανασκαφή, ώστε ο Τύμβος Καστά να αποκαλύψει τελικά τα μυστικά του.