Καθώς αυτές τις ημέρες διάγουμε τις εκδηλώσεις των Απόκρεω-η αρχή των οποίων προέρχεται από Διονυσιακές εορτές- ας ρίξουμε μια ματιά στην σχέση που είχαν οι πρόγονοι μας με τέτοιες εκδηλώσεις κατά τις οποίες εστρέφοντο σε δράσεις ασέμνων χειρονομιών και αισχρολογιών και που από ότι συνάγεται αποτελούσαν και μέρος διαφόρων τελετών και δη μυστηριακών, πράγμα που αποτέλεσε και σημείο στο οποίο εστίασαν όσοι θέλησαν να διαστρεβλώσουν και να συκοφαντήσουν την Ελληνική παράδοση.
Οσων αφορά τις μυστηριακές τελετές, η ιερότητα δεν συνδέεται με την φύση των πράξεων και των λόγων που λεγόντουσαν σαν συστατικό των αρρήτων τελετών και δεν πρέπει να αναφερόμαστε σε αυτά στην ανθρώπινη διάσταση δηλαδή σε καθαρά εγκόσμιο επίπεδο.
Αντίθετα τα λεγόμενα και δρώμενα των μυστηρίων ήταν εγκαθιδρυμένα στην υπερβατική δύναμη και θεία ενέργεια, στην υπερφυσική ικανότητα τους να προσδίδουν ιερότητα στους μετέχοντες των ιερών οργίων . Θα ήταν παραπλανητικό να θεωρήσουμε ότι η ιερότης επιτυγχάνεται με τέτοια ακάθαρτα μέσα, βλέποντας τα αυτά αποκομμένα από την όποια εσωτερική τους δυναμική.
Τα μέσα καθοσιώνονται λόγω της θείας καταγωγής τους. Η συνηθισμένη και «ακάθαρτη» ποιότης τους υπερβαίνεται από μια εσωτερική πνευματική θεία πνοή έτσι ώστε φαινομενικά τίποτα να μην υπάρχει κοινό μεταξύ της τελετής και των ιδίων πράξεων ή λόγων που γίνονται σε βέβηλο επίπεδο, αλλά απλώς ένας εξωτερικός φυσικός παραλληλισμός.
Ας δούμε ένα απόσπασμα του Ιαμβλίχου από το «Περί Μυστηρίων Α 11 (37-40)» όπου και αναφέρεται στην χρήση των φαλλών και στις αισχρολογίες :
«Πως λοιπόν στις τελετουργίες γίνονται πολλά προς αυτούς σαν να είναι εμπαθείς ; Υποστηρίζω λοιπόν ότι και αυτό λέγεται από άγνοια της ιερατικής μυσταγωγίας. Γιατί μερικά από αυτά που κάθε φορά πραγματοποιούνται στις τελετές έχουν κάποια αιτία άρρητη και εξωλογική. Άλλα πάλι έχουν αφιερωθεί αιώνια στα ανώτερα γένη ως σύμβολα τους. Άλλα διασώζουν μιαν άλλη εικόνα όπως ακριβώς και η γενεσιουργός φύση αποτύπωσε κάποιες φανερές μορφές των αόρατων λόγων. Άλλα πάλι προσφέρονται για λόγους τιμής ή αποσκοπούν σε κάθε λογής εξομοίωση ή εξοικείωση. Μερικά επιτελούν κάτι χρήσιμο για εμάς ή εξαγνίζουν με κάποιον τρόπο και λυτρώνουν τα δικά μας ανθρώπινα πάθη, ή αποτρέπουν κάποιο άλλο κακό από αυτά που συμβαίνουν σε εμάς.
Δεν θα συμφωνούσε όμως κανείς ότι ένα μέρος της ιεροπραξίας προσφέρεται στους λατρευόμενους θεούς ή δαίμονες ωσαν να έιναι εμπαθείς. Γιατί η αιώνια και ασώματη ουσία από την φύση της δεν επιδέχεται οποιαδήποτε μεταβολή από τα σώματα.
Αν στην έσχατη περίπτωση είχε μια τέτοια ανάγκη, δεν θα χρειαζόταν ποτέ τους ανθρώπους για μια τέτοια λατρεία, αφού είναι γεμάτη από τον εαυτό της και από την φύση του κόσμου και από ολόκληρη την τελειότητα της πλάσης και αν μπορούμε να το πούμε αυτό, πριν από την έλλειψη περιλαμβάνει την αυτάρκεια για την επαρκή ολοκλήρωση του κόσμου και για την κατάλληλη συμπλήρωση του εαυτού της και επειδή όλα τα ανώτερα γένη είναι γεμάτα από τα δικά τους αγαθά.
Αυτά λοιπόν ας είναι σε εμάς μια γενική υπεράσπιση της άχραντης λατρείας, καθώς η τελευταία συνδέει με οικειότητα τα άλλα όντα με τα ανώτερα από εμάς γένη και επειδή απευθύνεται αγνή προς αγνούς και απαθής προς απαθείς.
Μπαίνοντας στις επιμέρους λεπτομέρειες υποστηρίζουμε ότι το στήσιμο των φαλλών είναι σύμβολο της γόνιμης δύναμης και νομίζουμε ότι αυτήν προκαλεί για την γέννηση του κόσμου. Για αυτό ακριβώς βέβαια ως επί το πλείστον αφιερώνεται την άνοιξη, όταν και ολόκληρος ο κόσμος δέχεται από τους θεούς ολόκληρης της πλάσης την γέννηση.
Οι αισχρολογίες πιστεύω ότι περιέχουν την ένδειξη της στέρησης των καλών από την ύλη και της προηγούμενης ασχήμιας όσων πρόκειται να μπουν σε τάξη, τα οποία επειδή είναι ελλιπή επιθυμούν την τακτοποίηση τους τόσο πρισσότερο όσο περισσότερο καταδικάζουν την ασχήμια που τα χαρακτηρίζει.
Από την άλλη λοιπόν, επιζητούν τα αίτια των ιδεατών μορφών και των ωραίων διαπιστώνοντας την ασχήμια από την ασχήμια της έκφρασης. Και αποτρέπουν το έργο της ασχήμιας τους και με τα λόγια αποκαλύπτουν την διαπίστωση του και μετακινούν την επιθυμία τους προς το αντίθετο.
Επιπλέον αυτά έχουν και μια άλλη παρόμοια λογική. Οι δυνάμεις των ανθρώπινων παθών που υπάρχουν μέσα μας, όταν εμποδίζονται εντελώς, καθίστανται σφοδρότερες. ‘Οταν όμως μπαίνουν σε ενέργεια λίγο και όσο επιτρέπει το μέτρο, χαίρονται με μέτρο και ικανοποιούνται και αφού καθαίρονται με αυτόν τον τρόπο, σταματούν με την πειθώ και όχι με την βία».
Συνεπώς, οι τέτοιας φύσεως εκδηλώσεις και εορτές, οι οποίες είχαν και την ευλογία της πολιτείας , είχαν καθαρκτική δράση και ήταν πλήρως συμβολικές, πράγμα που ασυνείδητα δρούσε ψυχικά στον λαό. Η όποια αισχρότης ήταν ιερή και αποδεκτή.
Αυτό άλλωστε είναι και από μια άποψη το άρρητον, όπως μας λέει και ο Ησύχιος, άρρητον είναι και το αισχρόν.(« ἄῤῥητον· ἄφραστον, ἀνιστόρητον, ἀπόῤῥητον. ἄφωνον. αἰσχρόν.»
Όπως δε επισημαίνει και ο Ηράκλειτος (Απ. 14) : «τὰ γὰρ νομιζόμενα κατ’ ἀνθρώπους μυστήρια ἀνιερωστὶ μυεῦνται»
Τέτοια καθαρκτική και συμβολική δράση όμως είχαν και οι θεατρικές εκδηλώσεις, οι τραγωδίες και οι κωμωδίες που και αυτές ήταν Διονυσιακές μιας και όπως μας λέει ο Ολυμπιόδωρος στα Σχόλια στον Φαίδωνα 1.6.5 : «καὶ τὴν τραγῳδίαν δὲ καὶ τὴν κωμῳδίαν ἀνεῖσθαί φασι τῷ Διονύσῳ, τὴν μὲν κωμῳδίαν παίγνιον οὖσαν τοῦ βίου, τὴν δὲ τραγῳδίαν διὰ τὰ πάθη καὶ τὴν τελευτήν»
Άλλωστε ο Αριστοτέλης στον ορισμό της τραγωδίας που δίνει στο Περί Ποιητικής 1449 Β,25 αναφέρεται στην καθαρκτική της δράση:
«Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν»
Για αυτό και ο Ιάμβλιχος στην συνέχεια του προηγούμενου αποσπάσματος του αναφέρεται στην επίδραση του θεάτρου :
«Γι αυτό και όταν στην κωμωδία και στην τραγωδία παρακολουθούμε ξένα πάθη, σταματούμε, μετριάζουμε και αποκαθαίρουμε τα δικά μας. Και στις ιερές τελετές με κάποια θεάματα και ακούσματα άσχημων πραγμάτων λυτρωνόμαστε από την βλάβη που προκαλούνται από αυτά στην πράξη.
Αυτά λοιπόν προσφέρονται για θεραπεία της ψυχής που βρίσκεται μέσα μας, για μετριασμό των κακών που προσκολλώνται σε αυτήν λόγω της γέννησης, για λύτρωση και απαλλαγή από τα δεσμά της. Για αυτό ορθώς ο Ηράκλειτος τα χαρακτήρισε τούτα φάρμακα επειδή γιατρεύουν τα κακά και απαλλάσσουν την ψυχή από τις συμφορές του κόσμου της γέννησης»
Έτσι λοιπόν η παρακολούθηση μιας τραγωδίας ή κωμωδίας δεν είναι – και δεν πρέπει να είναι – μια απλή πράξη ψυχαγωγίας ή μια προσέλευση σε κάποια κοινωνική εκδήλωση.
Αλλωστε και η υπόθεση του έργου είναι γνωστή και το τέλος δεν προκαλεί έκπληξη μιας και έχει ήδη γίνει γνωστό. Για αυτό και «ασυναίσθητα ίσως» το ίδιο έργο το παρακολουθουμε αρκετές φορές, από διαφορετικά θεατρικά σχήματα, ίσως μέχρις ότου η απόδοση των συντελεστών να είναι τέτοια ώστε να δράσει απευθείας στην ψυχή μας και να επιτελέσει τελικά τον σκοπό της.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ και στο ΜΕΤΡΟ που πρέπει («καὶ ἄχρι τοῦ συμμέτρου προαγόμεναι χαίρουσι μετρίως καὶ ἀποπληροῦνται» μας λέει ο Ιάμβλιχος) να προσεγγίσουμε τα όποια δρώμενα αυτών των ημέρων, όπως επίσης και τις τραγωδίες ή κωμωδίες που παρακολουθούμε.
Γιατί τότε η δράση τους πάνω στην ψυχή μας θα είναι αυτή η οποία πρέπει να είναι.
Γιατί το αισχρό είναι πάνω από όλα ιερό, όταν εμείς το προσλαμβάνουμε όπως πρέπει.
