ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ - ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΣΑΝ ΣΥΜΒΟΛΑ

Αναφέραμε σε προηγούμενη ανάρτηση ότι υπάρχουν και τα λεγόμενα «Γλωσσολογικά Σύμβολα», ένα εκ των οποίων είναι και οι μύθοι.

Είναι γνωστό ότι οι μύθοι αλληγορούν ύψιστες κοσμολογικές και θεολογικές έννοιες, αλλά αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι οι ίδιοι οι μύθοι δρουν και σαν σύμβολα που επιτυγχάνουν την σύνδεση της ψυχής μας με ανώτερες πραγματικότητες.

Οι μύθοι αποκαλύπτουν την συμπάθεια με την πραγματικότητα σε αυτούς που έχουν εκπαιδεύσει τον νου τους για αυτό και εχρησιμοποιούντο στα μυστήρια.

«τοῖς δὲ εἰς νοῦν ἀνεγειρομένοις ὀλίγοις δή τισιν ἐκφαίνει τὴν ἑαυτῶν πρὸς τὰ πράγματα συμπάθειαν, καὶ τὴν ἐξ αὐτῶν τῶν ἱερατικῶν ἔργων παρέχεται πίστιν τῆς πρὸς τὰ θεῖα συμφυοῦς δυνάμεως· καὶ γὰρ οἱ θεοὶ τῶν τοιῶνδε συμβόλων ἀκούοντες χαίρουσιν καὶ τοῖς καλοῦσιν ἑτοίμως πείθονται καὶ τὴν ἑαυτῶν ἰδιότητα προφαίνουσιν διὰ τούτων ὡς οἰκείων αὐτοῖς καὶ μάλιστα γνωρίμων συνθημάτων· καὶ τὰ μυστήρια καὶ αἱ τελεταὶ καὶ τὸ δραστήριον ἐν τούτοις ἔχουσιν καὶ ὁλόκληρα καὶ ἀτρεμῆ καὶ ἁπλᾶ θεάματα διὰ τούτων προξενοῦσιν τοῖς μύσταις καθορᾶν, ὧν ὁ νέος τὴν ἡλικίαν καὶ πολὺ μᾶλλον ὁ τὸ ἦθος τοιοῦτος ἄδεκτός ἐστιν»

δηλαδή :

«Για εκείνους τους λίγους όμως που μπορούν να ανυψωθούν προς τον νου αποτελούν έκφανση της συμπάθειας τους προς την πραγματικότητα και βεβαίωση που προκύπτει από τα ίδια τα ιερατικά έργα της σύμφυτης των θείων όντων δύναμης.

Πραγματικά οι θεοί ευχαριστιούνται στο άκουσμα τέτοιων συμβόλων, ανταποκρίνονται αμέσως σε όσους τους καλούν και φανερώνουν την ιδιότητα των μέσα από αυτά, καθότι τα θεωρούν σημάδια συγγενικά τους και κατεξοχήν γνώριμα τους.

Τα μυστήρια και οι τελετουργίες επίσης με αυτά εκδηλώνουν την δημιουργική τους ενέργεια και μέσα από αυτά προκαλούν για όσους είναι μυημένοι να βλέπουν, θεάματα τέλεια, γεμάτα εσωτερική ηρεμία και απλά, για τα οποία ο νέος στην ηλικία και πολύ περισσότερο ο ανώριμος στον χαρακτήρα είναι ανεπίδεκτος»

(Πρόκλος - Σχόλια στην Πολιτεία 1.83.15-26)

Κάθε ένας δε προσλαμβάνει αυτό που θα του προσδώσουν οι μύθοι ανάλογα με την ψυχική του κατάσταση.

«῞Οτι δὲ καὶ εἰς τοὺς πολλοὺς δρῶσιν οἱ μῦθοι, δηλοῦσιν αἱ τελεταί. καὶ γὰρ αὗται χρώμεναι τοῖς μύθοις, ἵνα τὴν περὶ θεῶν ἀλήθειαν ἄρρητον κατακλείωσιν, συμπαθείας εἰσὶν αἴτιαι ταῖς ψυχαῖς περὶ τὰ δρώμενα τρόπον ἄγνωστον ἡμῖν καὶ θεῖον· ὡς τοὺς μὲν τῶν τελουμένων καταπλήττεσθαι δειμάτων θείων πλήρεις γιγνομένους, τοὺς δὲ συνδιατίθεσθαι τοῖς ἱεροῖς συμβόλοις καὶ ἑαυτῶν ἐκστάντας ὅλους ἐνιδρῦσθαι τοῖς θεοῖς καὶ ἐνθεάζειν· πάντως που καὶ τῶν ἑπομένων αὐτοῖς κρειττόνων ἡμῶν γενῶν διὰ τὴν πρὸς τὰ τοιαῦτα συνθήματα φιλίαν ἀνεγειρόντων ἡμᾶς εἰς τὴν πρὸς τοὺς θεοὺς δι’ αὐτῶν συμπάθειαν»

δηλαδή :

«Εξάλλου το ότι οι μύθοι επιδρούν και στους πολλούς το δείχνουν οι τελετές. Αυτές πράγματι, χρησιμοποιώντας τους μύθους, με σκοπό να κλείσουν μέσα τους την απόρρητη αλήθεια σχετικά με τους θεούς, αποβαίνουν για τις ψυχές αιτίες της ταύτισης αισθημάτων με τα δρώμενα κατά τρόπο άγνωστο σε εμάς και θεϊκό.

Έτσι άλλοι από αυτούς που μετέχουν στις ιερές τελετές καταπλήσσονται κυριευμένοι από το θεϊκό δέος , ενώ άλλοι που προσαρμόζουν την διάθεση τους προς τα ιερά σύμβολα και εξέρχονται από τον εαυτό τους, τοποθετούνται στην περιοχή των θεών και ευφορούνται από το πνεύμα τους.

Και σε κάθε περίπτωση, τα επόμενα αυτών γένη, που είναι ανώτερα από εμάς, βάσει της εναρμόνισης και οικειότητας τους προς τα τέτοιου είδους σύμβολα, μας υψώνουν δια της συμπαθείας μέσω αυτών στους θεούς»

(Πρόκλος - Σχόλια στην Πολιτεία 2.108.17-27)

Αλλωστε και ο Μέγας Ιουλιανός στο «Προς Ηράκλειον κυνικόν 11» μας λέει ότι :

«Τούτων δὴ τῶν μερῶν οὔτε τῷ λογικῷ προσήκει τῆς μυθογραφίας οὔτε τῷ φυσικῷ οὔτε τῷ μαθηματικῷ, μόνον δέ, εἴπερ ἄρα, τοῦ πρακτικοῦ τῷ πρὸς ἕνα γινομένῳ καὶτοῦ θεολογικοῦ τῷ τελεστικῷ καὶ μυστικῷ· «φιλεῖ γὰρ ἡ φύσις κρύπτεσθαι», καὶ τὸ ἀποκεκρυμμένον τῆς τῶν θεῶν οὐσίας οὐκ ἀνέχεται γυμνοῖς εἰς ἀκαθάρτους ἀκοὰς ῥίπτεσθαι ῥήμασιν. Ὅπερ δὲ δὴ τῶν χαρακτήρων ἡ ἀπόρρητος φύσις ὠφελεῖν πέφυκε καὶ ἀγνοουμένη· θεραπεύει γοῦν οὐ ψυχὰς μόνον, ἀλλὰ καὶ σώματα, καὶ θεῶν ποιεῖ παρουσίας. Τοῦτ’ οἶμαι πολλάκις γίγνεσθαι καὶ διὰ τῶν μύθων, ὅταν εἰς τὰς τῶν πολλῶν ἀκοὰς οὐ δυνα<μένας> τὰ θεῖα καθαρῶς δέξασθαι δι’ αἰνιγμάτων αὐτοῖς μετὰ τῆς μύθων σκηνοποιίας ἐγχέηται»

δηλαδή :

«Σχετικά με τους κλάδους της φιλοσοφίας ούτε στη λογική ούτε στα μαθηματικά ταιριάζει η μυθογραφία.

Ταιριάζει μόνο στην ηθική που αφορά το άτομο και στο τμήμα εκείνο της θεολογίας που εξετάζει την μύηση στα μυστήρια. Διότι η «φύση αγαπά να κρύβεται» και δεν ανέχεται να φτάνουν στα αυτιά των ασεβών λόγια ξεκάθαρα πάνω στην απόκρυφη ουσία των θεών.

Για αυτό και πρέπει να μεταχειριζόμαστε την απόρρητη και άγνωστη φύση των ιερών συμβόλων. Τούτο ικανοποιεί όχι μόνο την ψυχή αλλά και το σώμα και μας αποκαλύπτει την παρουσία των θεών.

Νομίζω πως και οι μύθοι φέρνουν πολλές φορές το ίδιο αποτέλεσμα, ανακατωμένοι δηλαδή με αινίγματα και με μυθική σκηνοθεσία, αποκαλύπτουν τις θείες αλήθειες σε όσους είναι ανίκανοι να τις δεχτούν αυτές καθαυτές»

Συνεπώς όχι μόνο πρέπει να προσεγγίζουμε τους μύθους με την προσμονή και την εστίαση του νου για την αποκρυπτογράφηση των εννοιών που κρύβονται μέσα τους, αλλά και ως σύμβολα τα οποία μέσω της συμπαθείας θα αποκαταστήσουν την επαφή της ψυχής μας με τον θείο κόσμο.

ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ - Ο ΑΠΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

Τα Ομηρικά Επη δεν είναι απλώς μια αφηγηματική παρουσίαση κάποιων γεγονότων, πραγματικών ή φανταστικών, αλλά είναι μια πολύ καλά κωδικοποιημένη αποτύπωση βαθιών μυστηριακών θεμάτων.

Παρότι μπορούμε να βρούμε διάσπαρτα στα Φιλοσοφικά κείμενα επεξηγηματικές αναφορές που μας αποκαλύπτουν τι κρύβεται πίσω από τις αφηγήσεις του Ομήρου, μπορούμε να πάρουμε την κεντρική ιδέα από τα Σχόλια του Ερμεία στον Φαίδρο του Πλάτωνα.

"Ἴλιον μὲν οὖν νοείσθω ἡμῖν ὁ γενητὸς καὶ ἔνυλος τόπος παρὰ τὴν ἰλὺν καὶ τὴν ὕλην Ἴλιον ὠνομασμένον, ἐν ᾧ καὶ ὁ πόλεμοςκαὶ ἡ στάσις·
οἱ δὲ Τρῶες τὰ ἔνυλα εἴδη καὶ αἱ περὶ τοῖς σώμασι πᾶσαι ζωαὶ, διὸ καὶ ἰθαγενέες λέγονται οἱ Τρῶες· καὶ γὰρ οἰκείαν τὴν ὕλην περιέπουσιν αἱ περὶ τὰ σώματα ζωαὶ πᾶσαι καὶ αἱ ἄλογοι ψυχαί· οἱ δὲ Ἕλληνες αἱ λογικαὶ ψυχαὶ ἐκ τῆς Ἑλλάδος, τουτέστιν ἐκ τοῦ νοητοῦ, ἐλθοῦσαι εἰς τὴν ὕλην, διὸ καὶ ἐπήλυδες λέγονται οἱ Ἕλληνες, καὶ κρατοῦσι τῶν Τρώων ἅτε τῆς ὑπερτέρας ὄντες τάξεως."

δηλαδή :

"Ιλιον λοιπόν ας νοήσουμε τον γενητό και ένυλο τόπο που ονομάστηκε από την ιλύν(λάσπη) και την ύλην, στον οποίο είναι και ο πόλεμος και η στάση.
Οι δε Τρώες είναι τα υλικά είδη και όλες οι περί τα σώματα ζωές, για αυτό και ιθαγενείς καλούνται οι Τρώες. Διότι και την ύλη περιτριγυρίζουν όλες οι περί τα σώματα ζωές και οι άλογες ψυχές.
Οι δε Ελληνες είναι οι λογικές ψυχές που ήλθαν από την Ελλάδα, δηλαδή από το νοητό. Οι οποίες ήλθαν στην ύλη, για αυτό και καλούνται επήλυδες οι Ελληνες και επικρατούν των Τρώων επειδή είναι υπέρτερης από αυτούς τάξεως."

Οπως και το παρακάτω :

"Οἱ θεωρητικώτερον δὲ ἐξηγησάμενοι τὴν Ἰλιάδα καὶ τὴν Ὀδύσσειαν καὶ τὴν ἄνοδον ... διὸ, φασὶν, ἐν τῇ Ἰλιάδι, ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ πολεμεῖται ἐκ τῆς ὕλης, μάχας καὶ πολέμους καὶ τὰ τοιαῦτα ἐποίησεν, ἐν δὲ τῇ Ὀδυσσείᾳ ... παραπλέοντα τὰς Σειρῆνας καὶ ἐκφεύγοντα τὴν Κίρκην, τοὺς Κύκλωπας, τὴν Καλυψὼ καὶ πάντα τὰ ἐμποδίζοντα πρὸς ἀναγωγὴν ψυχῆς καὶ μετὰ ταῦτα ἀπελθόντα εἰς τὴν πατρίδα, τουτέστιν εἰς τὸ νοητόν".

δηλαδή :

"Αυτοί δε που εξήγησαν θεωρητικότερα την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και την άνοδον... για αυτό λένε στην Ιλιάδα, επειδή η ψυχή πολεμείται από την ύλη, μάχες και πολέμους και τα τοιαύτα έκανε, στην δε Οδύσσεια...παραπλέοντας τις Σειρήνες και διαφεύγοντας από την Κίρκη, τους Κύκλωπες, την Καλυψώ και όλα όσα εμποδίζουν την αναγωγή της ψυχής και μετά από αυτά επιστρέφοντας στην πατρίδα, δηλαδή στο νοητό".

Ετσι λοιπόν η Ιλιάδα αλληγορεί την δημιουργία του κόσμου και την κάθοδο των ψυχών στον κόσμο της ύλης, ενώ η Οδύσσεια αλληγορεί την προσπάθεια επιστροφής των ψυχών στο νοητό.

Αν λοιπόν έχουμε στο μυαλό μας την βασική αυτή θέση των Ομηρικών Επών, τότε σίγουρα τα Ομηρικά Επη θα μας μιλήσουν και θα μας αποκαλύψουν τα πολύ καλά κρυμμένα μυστικά τους.

ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ – ΜΙΑ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

Ας κάνουμε μια ανακεφαλαίωση για το τι είναι σύμβολο και σε πόσα είδη διακρίνουμε τα σύμβολα.

Σύμβολο είναι κάτι άυλο το οποίο «σημαδεύει» κάποιον ή κάτι και έτσι το προσδιορίζει σαν το προϊόν μιας αιτίας. Αυτές οι αιτίες είναι οι θεοί που ενεργοποιούνται σε διάφορα επίπεδα της πραγματικότητας.

Με βάση αυτά τα σύμβολα μπορούμε και επιστρέφουμε στις αιτίες των οποίων φέρουμε τα σύμβολα. Υπό την ευρύτερη – και πιο αντιληπτή σε εμάς – έννοια, σύμβολο είναι ένα αντικείμενο, το οποίο φέροντας το «σημάδι» των θεών, χρησιμοποιείται για να προκαλέσει την «συμπάθεια» των θεών και να υποβοηθήσει την σύνδεση και την επιστροφή στην αιτία του.

Ετσι, τόσο ένας άνθρωπος όσο και ένα αντικείμενο έμψυχο ή άψυχο (π.χ. μέταλλο, λίθος, φυτό, ζώο κλπ) μπορεί να ανήκουν για παράδειγμα στην σειρά του Απόλλωνα, δηλαδή να έχουν τον Απόλλωνα σαν αιτία.

Ο μεν άνθρωπος έχει το σύμβολο χαραγμένο στην ψυχή του – το οποίο και καλείται σύνθημα - ενώ το αντικείμενο έχει το σύμβολο μέσα στην ουσία του. Όμως το ίδιο το αντικείμενο μπορεί να παίξει τον ρόλο του συμβόλου και να χρησιμοποιηθεί ώστε να ενεργοποιήσει την «συμπάθεια» αυτού που το χρησιμοποιεί με την αιτία του.

Ετσι λοιπόν αν θέλαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα σύμβολα θα μπορούσαμε να τα χωρίσουμε κατ΄αρχήν σε δύο μεγάλες κατηγορίες.

Η μεν πρώτη κατά την στενή έννοια του όρου όπου σύμβολο είναι το άυλο σημάδι που υπάρχει μέσα σε κάποιον ή κάτι και το οποίο υπάρχει εκ κατασκευής χαραγμένο από τους θεούς, η δεύτερη δε κατά την ευρεία έννοια όπου σαν σύμβολο χρησιμοποιείται ένα προϊόν το οποίο εμπεριέχει ένα σύμβολο.

Στην δεύτερη περίπτωση μπορούμε να διακρίνουμε μια «γλωσσολογική» κατηγορία που περιλαμβάνει τους μύθους, τα ονόματα και τους ύμνους και σε μια άλλη που περιλαμβάνει τα υλικά σύμβολα (μέταλλα, λίθοι, φυτά, ζώα).

Διαγραμματικά :

ΣΥΜΒΟΛΑ :

Α. ΣΥΜΒΟΛΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΕΝΩΤΕΡΗ ΕΝΝΟΙΑ : ΑΫΛΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ

B. ΣΥΜΒΟΛΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΕΙΑ ΕΝΝΟΙΑ : ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΑΝ ΣΥΜΒΟΛΑ

B.1 ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ : ΜΥΘΟΙ, ΟΝΟΜΑΤΑ, ΥΜΝΟΙ

B.2 ΥΛΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ : ΜΕΤΑΛΛΑ, ΛΙΘΟΙ, ΦΥΤΑ, ΖΩΑ

Ο νόμος της συμπάθειας δρα με βάση την ομοιότητα και συνεπώς αυτή είναι και η βασική αρχή στην οποία στηρίζεται η δράση των συμβόλων :

«Στην γη λοιπόν μπορεί να δει κανείς ήλιους και σελήνες με γήινο τρόπο, και στον ουρανό όλα τα φυτά, τους λίθους και τα ζώα να ζουν με ουράνιο και με νοερό τρόπο. Εχοντας διαπιστώσει αυτά, οι παλαιοί σοφοί προσέφεραν σε κάθε ουράνια δύναμη διαφορετικά αντικείμενα και έτσι μέσω της ομοιότητας προσείλκυσαν τις θεϊκές δυνάμεις στην περιοχή των θνητών. Γιατί η ομοιότητα είναι ικανή να συνδέσει μεταξύ τους τα όντα"

(Πρόκλος - Περί Ιερατικής Τέχνης 148.19)

Και συνεχίζει ο Πρόκλος δίνοντας μας , με την χρήση του παραδείγματος ενός φυτιλιού, το πώς επιτυγχάνεται αυτή η δράση :

«Γιατί αν κανείς θερμάνει από πριν ένα φυτίλι και το κρατήσει κάτω από το φως του λυχναριού όχι μακριά από την φωτιά, θα το δει να ανάβει χωρίς να ακουμπάει την φωτιά, και θα δει το άναμμα του κατωτέρου μέρους να ξεκινά από πάνω.

Ας φανταστείς λοιπόν ότι η προθέρμανση του φυτιλιού αντιστοιχεί στην συμπάθεια όσων βρίσκονται εδώ κάτω με όσα βρίσκονται ψηλά, ότι το πλησίασμα και η κατάλληλη τοποθέτηση αντιστοιχεί στην χρησιμοποίηση των υλικών από την ιερατική τέχνη στην κατάλληλη περίσταση και με τον κατάλληλο τρόπο, ότι η μετάδοση της φωτιάς αντιστοιχεί στην παρουσία του θεϊκού φωτός σε όποιον μπορεί να μετέχει σε αυτόν, το άναμμα στην θεοποίηση των θνητών και στην φώτιση των υλικών όντων τα οποία κινούνται προς τα πάνω σύμφωνα με το θεϊκό σπέρμα στο οποίο συμμετέχουν, όπως το φως του αναμμένου φυτιλιού»

Παρατηρούμε επίσης κάτι σημαντικό. Οτι η παρουσία του θείου φωτός γίνεται "σε όποιον μπορεί να μετέχει σε αυτόν".

Αρα δεν αρκεί απλώς να χρησιμοποιούμε κάποια σύμβολα, αλλά πρέπει να είμαστε και εμείς προετοιμασμένοι ώστε τα σύμβολα αυτά να δράσουν και να μας μιλήσουν.

«Γιατί πρέπει πριν από την παρουσία των θείων να παρακινεί κανείς τον εαυτό του και να αναζωοπυρώνει το θεϊκό μέρος της ψυχής του για την συμμετοχή των ανωτέρων όντων, και όταν έλθει η φώτιση από εκεί να ηρεμεί»

(Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 781.11)