Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ – ΚΑΠΟΙΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ, ΤΟΝ ΛΕΟΝΤΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΕΡΙΕΡΓΗ ΣΙΩΠΗ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Μετά από διάφορα εποικοδομητικά σχόλια κάποιων φίλων στην ανάρτηση περί του αντι-περσικού αρώματος των Καρυάτιδων και του Λέοντα της Αμφίπολης, επεκτείνω για να διευκρινίσω λίγο την σκέψη μου. (βλέπε : http://empedotimos.blogspot.gr/2014/09/blog-post_10.html)

Η θέση μου είναι ότι ίσως η επιλογή των συμβόλων αυτών να έγινε πέραν των άλλων και με βάση το θέμα της Περσικής απειλής από την οποία απάλλαξε την Ελλάδα ο Αλέξανδρος.

Πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι οι συμβολισμοί στον τάφο έχουν τεθεί από άλλους  και όχι από τον νεκρό, άρα απηχούν την δική τους οπτική για τον νεκρό, ήταν δε γεγονός ότι ο Αλέξανδρος ετιμάτο από τον στρατό του για την εκστρατεία κατά της Περσίας, όμως ο στρατός είχε δυσφορήσει όταν ο Αλέξανδρος άρχισε να επιδεικνύει συμπεριφορά «Ανατολίζουσα» ή  «Περσίζουσα» (αν οι όροι είναι σωστοί). Άρα για τους Μακεδόνες η «καλή» εικόνα του Αλεξάνδρου ήταν καθαρά ως ο «Τιμωρός των Περσών».

Δεν πρέπει να προβάλλουμε αυτό που θεωρούμε εμείς τώρα ως εικόνα του Αλεξάνδρου στην τότε εποχή, εμείς είμαστε αποστασιοποιημένοι  από τα τότε γεγονότα και μπορούμε να έχουμε την σφαιρική εικόνα της πορείας του Αλεξάνδρου, που όντως κατέληξε να είναι παράγων «οικουμενοποίησης του Ελληνισμού» όπως θα λέγαμε, όμως αυτό δεν ήταν  ποτέ στο μυαλό του ή στο μυαλό των Μακεδόνων. Ήταν απλώς ο μόνος τρόπος για να έχει υπό έλεγχο αυτήν την αχανή αυτοκρατορία.

Ο Αλέξανδρος μετά την μάχη του Γρανικού έστειλε στην Αθήνα προς τιμήν της Αθηνάς 300 πανοπλίες βαρβαρικές αναφέροντας ότι τις στέλνει εκ μέρους όλων των Ελλήνων «πλην Λακεδαιμονίων» :

«ὅσους δὲ αὐτῶν αἰχμαλώτους ἔλαβε, τούτους δὲ δήσας ἐν πέδαις εἰς Μακεδονίαν ἀπέπεμψεν ἐργάζεσθαι, ὅτι παρὰ τὰ κοινῇ δόξαντα τοῖς Ἕλλησιν Ἕλληνες ὄντες ἐναντία τῇ Ἑλλάδι ὑπὲρ τῶν βαρβάρων ἐμάχοντο. ἀποπέμπει δὲ καὶ εἰς Ἀθήνας τριακοσίας πανοπλίας Περσικὰς ἀνάθημα εἶναι τῇ Ἀθηνᾷ ἐν πόλει. καὶ ἐπίγραμμα ἐπιγραφῆναι ἐκέλευσε τόδε. Ἀλέξανδρος Φιλίππου καὶ οἱ Ἕλληνες πλὴν Λακεδαιμονίων ἀπὸ τῶν βαρβάρων τῶν τὴν Ἀσίαν κατοικούντων» -ΑΡΡΙΑΝΟΣ 1.16.45-50

Αυτό που προσέχω εδώ είναι ότι ο Αλέξανδρος τονίζει το «πλην Λακεδαιμονίων», δεν ξέρω με ποιόν σκοπό εγράφη αυτό  αλλά σαν να μου αναδύει ένα αίσθημα πικρίας, για το γεγονός ότι οι Σπαρτιάτες δεν συμμετείχαν στην εκστρατεία, πράγμα που ίσως να ήταν και ένα ευρύτερο συναίσθημα στους Μακεδόνες.

Ακόμα και  στην περίπτωση του Μαραθώνα το επίγραμμα δεν ανέφερε ότι απουσίαζαν οι Λακεδαιμόνιοι , μόνο ότι προμάχησαν οι Αθηναίοι.

Έχοντας αυτά λοιπόν στο μυαλό μου βλέπω ότι η επιλογή των Καρυάτιδων για τον τάφο (θεωρώντας βέβαια ότι ο τάφος είναι του Αλεξάνδρου) είναι πολύ εύστοχη καθώς ενσωματώνει το Σπαρτιατικό στοιχείο, το οποίο όμως το παρουσιάζει ως «μεταλλαγμένο» (με την αλλαγή της κόμμωσης), ως εάν οι Λακεδαιμόνιοι να μετάνοιωσαν για την απουσία τους από την εκστρατεία και για αυτό μίλησα για «μετανοημένες» Καρυάτιδες. Διότι αφού οι Σπαρτιάτες δεν συμμετείχαν δεν βρίσκω τον λόγο γιατί να υπήρχε ένα Σπαρτιατικό χαρακτηριστικό στον τάφο, γιατί οι Καρυάτιδες δεν είναι Αθηναϊκό χαρακτηριστικό, παρότι βρίσκονται στην Αθήνα.

ΟΙ Καρυάτιδες είναι στο Ερέχθειο το οποίο κτίστηκε κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και προφανώς είναι απίθανο οι Αθηναίοι να έβαζαν ως διακόσμηση Σπαρτιατικές κόρες παρά μόνον αν η παρουσία τους ήταν υποτιμητική για τους εχθρούς τους, τους  Σπαρτιάτες, όπως   πράγματι είναι όπως μας εξηγεί ο Βιτρούβιος.

Με τα σημερινά μας μάτια βλέπουμε το κάλλος των Καρυάτιδων και το συνδέουμε με την Αθήνα, με τα μάτια όμως της εποχής εκείνης, οι κομψές Καρυάτιδες το μόνο που θα μπορούσαν να κάνουν θα ήταν απλώς να κρατούν την οροφή να μην πέσει.

(Κάτι αντίστοιχο σήμερα θα ήταν να παριστάναμε μια όμορφη και κομψά ενδεδυμένη κυρία να σφουγγαρίζει).

Αν ο κατασκευαστής του τάφου ήθελε να κάνει αναφορά στους Αθηναίους θα μπορούσε κάλλιστα να έβαζε μια Αθηναϊκή Κόρη, όπως αυτές που θαυμάζουμε στο Μουσείο της Ακροπόλεως. Ο κατασκευαστής νομίζω ήθελε να κάνει αναφορά στους Λακεδαιμονίους.

Σήμερα η αποκάλυψη όλου του σώματος των Καρυάτιδων και το συμπέρασμα που προκύπτει ότι δεν κρατούν με το χέρι τους το επιστύλιο - όπως είναι η συνήθης παρουσία των Καρυάτιδων - αλλά το στηρίζουν μόνο με το κεφάλι, δίνει την αίσθηση της απελευθέρωσης των Καρυάτιδων, σαν να φεύγουν πια από την ατιμωτική στάση να στηρίζουν απλώς την οροφή και η κίνηση της ανασήκωσης του πέπλου τους είναι σαν να χορεύουν, όπως ακριβώς ήταν ο αρχικός τους προορισμός (ήταν χορεύτριες του χορού του καλαθίσκου στις τελετές της Αρτέμιδος στις Καρυές Λακωνίας). Με άλλα λόγια οι Καρυάτιδες του Τάφου της Αμφίπολης αρχίζουν να απελευθερώνονται από την ταπεινωτική στάση στην οποία ευρίσκοντο, στάση που βλέπουμε στις Καρυάτιδες του Ερεχθείου.

Βλέπω δηλαδή και εδώ μια επισήμανση για τους Λακεδαιμονίους, αλλά όχι ως «πλην Λακεδαιμονίων» αλλά ως «μετά Λακεδαιμονίων», πράγμα που θα επιτυγχάνετο μόνον όταν οι Λακεδαιμόνιοι θα μεταμελούντο και θα συνεξεστράτευαν κατά των Περσών.Για αυτό και μπορούν να είναι πλέον φρουροί του τάφου.

Όσον αφορά τον Λέοντα της Αμφίπολης…..

Ο Λέων της Αμφίπολης εκ κατασκευής δεν είχε γλώσσα. Όσο λοιπόν δεν είχε ταυτιστεί με το ταφικό μνημείο του λόφου Καστά, υπήρχαν διάφορες εκδοχές για τον λόγο που δεν φτιάχτηκε γλώσσα για το λιοντάρι, με επικρατέστερη αυτήν που έλεγε ότι ο κατασκευαστής του ξέχασε να βάλει, και για αυτόν τον λόγο  βούτηξε στον Στρυμόνα και πνίγηκε.

Γνωρίζοντας όμως πια ότι ο Λέων της Αμφίπολης ήταν στην κορυφή του μνημείου, μπορούμε να θεωρήσουμε την απουσία γλώσσας ως εσκεμμένη και συμβολική, με την έννοια ότι ο Λέων φρουρεί μεν το μνημείο αλλά δεν έχει γλώσσα για να μην αποκαλύψει ποτέ το μυστικό του ταφικού μνημείου.

Ως συμβολισμός στέκει, έχει ένα μειονέκτημα όμως ότι τα ζώα δεν μιλάνε, άρα με ποια έννοια, αν είχε γλώσσα το λιοντάρι θα αποκάλυπτε το μυστικό ;

 
Νομίζω ότι η απορία αυτή λύνεται αν ο Λέων στην πραγματικότητα συμβολίζει τον πρώτο Έλληνα ο οποίος σφαγιάστηκε από τους Πέρσες  και επελέγη επειδή ήταν ο πιο όμορφος από αυτούς, ο οποίος ελέγετο Λέων (Ηρόδοτος VII 180) και του οποίου η μνήμη αυτού που του συνέβη, όπως έλεγε ο Ηρόδοτος,  θα διαιωνισθεί μεταξύ των ανθρώπων μέσω του ονόματος του («τάχα δ᾽ ἄν τι καὶ τοῦ οὐνόματος ἐπαύροιτο»), και ο οποίος φυσικά δεν επρόκειτο να αποκαλύψει ποτέ το μυστικό του τάφου.

Όσον αφορά την περίεργη σιωπή των κειμένων....


Στην ανάλυση μου για το γιατί ο Αλέξανδρος είναι πιθανόν να ετάφη στην Μακεδονία (βλέπε : http://empedotimos.blogspot.gr/2014/09/blog-post.html) είχα επισημάνει δύο "κρίσιμα" σημεία στα κείμενα όπου φαίνεται σαν να έχουν αποκοπεί/παραληφθεί κάποια ιστορικά γεγονότα  σε χρονική στιγμή και τόπο που θα μπορούσαν να μας διαφώτιζαν για την τύχη της σορού του Αλεξάνδρου.

Το πρωτο "κρίσιμο" σημείο είναι στον Διόδωρο τον Σικελιώτη όπου συμπτύσσει σε μια παράγραφο μια χρονική περίοδο πάνω από 40 χρόνια και δίνει την λάθος πληροφορία ότι ο ίδιος Πτολεμαίος που υφάρπαξε την σορό του Αλεξάνδρου ο ίδιος και την ενταφίασε στην Αλεξάνδρεια στο πολυτελές μαυσωλείο που έφτιαξε. Επειδή ένα τέτοιο λάθος δεν αρμόζει σε κάποιον ιστορικό εικάζεται ότι πιθανόν να έχει αποκοπεί κάποιο κείμενο στο σημείο αυτό.

Το δεύτερο "κρίσιμο" σημείο είναι πάλι στον Διόδωρο τον Σικελιώτη στο σημείο όπου λέει ότι ο Αντίπατρος πήρε τους δύο βασιλείς και επέστρεψε στην Μακεδονία, όπου όμως φαίνεται ότι λείπει ένα μεγάλο κομμάτι κειμένου που ίσως θα μας διαφώτιζε αν κατά την μετάβαση του στην Μακεδονία, πήρε και την σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου για να την θάψει στον τάφο που ήδη είχε κατασκευαστεί για εκείνον.

Υπάρχει όμως και ένα άλλο "κρίσιμο" σημείο, αυτό είναι στον Αρριανό. Ο Αρριανός έγραψε την "Αλεξάνδρου Ανάβαση" με την οποία περιγράψει την πορεία του Αλεξάνδρου μέχρι τον θάνατο του και ένα άλλο έργο το "Μετά τον Αλέξανδρον" όπου περιγράφει τα γεγονότα μετά τον θάνατο του και σταματά απότομα στην σύσκεψη στον Τριπαράδεισο! Δηλαδή σταματά εκεί όπου ίσως να αποκαλύπτεται η μεταφορά της σορού του Αλεξάνδρου για ταφή στην Μακεδονία. 

Το έργο αυτό υπάρχει σε περίληψη στην Βιβλιοθήκη του Φωτίου και δεν γνωρίζουμε αν ο Φώτιος παρέλειψε κάτι από την καταγραφή του περιεχομένου του έργου του Αρριανού ή αν ήδη υπήρχε αυτή η απότομη διακοπή του έργου. Είναι περίεργο δε ότι η "Αλεξάνδρου Ανάβασις" διασώθηκε πλήρης, εν αντιθέσει με το "Μετά τον Αλέξανδρον" που διεσώθη αποσπασματικά από τον Φώτιο παρότι απετελείτο από 10 βιβλία.

Αυτή η σύμπτωση αυτών των ελλείψεων στα κείμενα στα σημεία όπου πιθανόν να ερίχνετο φως στο μυστήριο της τύχης της σορού του Αλεξάνδρου είναι τουλάχιστον περίεργη.

 

[Η ανάρτηση αυτή αποτελεί μέρος της μελέτης περί του Τάφου της Αμφίπολης : Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ]