Παρασκευή 14 Οκτωβρίου 2011

Ο ΠΛΑΤΩΝ, Ο ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Ο Παρμενίδης είναι ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες Φιλοσόφους και έχαιρε, αυτός και η Ελεατική σχολή, μεγάλης εκτίμησης από την Πλατωνική Ακαδημία.


Η εκτίμηση και ο σεβασμός του Πλάτωνα και του Σωκράτη προς τον Παρμενίδη τεκμαίρεται σε πολλά σημεία των Πλατωνικών διαλόγων είτε ευθέως με άμεση αναφορά σε αυτόν είτε εμμέσως δια αποδοχής των βασικών θέσεων του.


Έτσι λοιπόν ο Πλάτων βάζει τον Σωκράτη στον Θεαίτητο (183e) να πει για τον Παρμενίδη:


«Παρμενίδης δέ μοι φαίνεται, τὸ τοῦ Ὁμήρου, “αἰδοῖός τέ μοι” εἶναι ἅμα “δεινός τε.”συμπροσέμειξα γὰρ δὴ τῷ ἀνδρὶ πάνυ νέος πάνυ πρεσβύτῃ, καί μοι ἐφάνη βάθος τι ἔχειν παντάπασι γενναῖον φοβοῦμαι οὖν μὴ οὔτε τὰ λεγόμενα συνιῶμεν, τί τε διανοούμενος εἶπε πολὺ πλέον λειπώμεθα, καὶ τὸ μέγιστον, οὗ ἕνεκα ὁ λόγος ὥρμηται, ἐπιστήμης πέρι τί ποτ’ ἐστίν, ἄσκεπτον γένηται ὑπὸ τῶν ἐπεισκωμαζόντων λόγων, εἴ τις αὐτοῖς πείσεται»


δηλαδή :


«Ο Παρμενίδης μου φαίνεται, κατά το Ομηρικό, σεβάσμιος σε μένα και συνάμα φοβερός. Συναναστράφηκα άλλωστε τον άνθρωπο όταν ήμουν πολύ νέος και εκείνος πολύ γέρος και μου φάνηκε πως έχει βάθος απόλυτα ευγενικό. Φοβούμαι όμως μήπως δεν καταλάβουμε τους λόγους του και υστερήσουμε πολύ περισσότερο από το πνεύμα με το οποίο μίλησε και το κυριότερο απ΄όπου ξεκίνησε και ο διάλογος σχετικά δηλαδή με την γνώση, τι πράγμα είναι , φοβούμαι μήπως μείνει χωρίς διερεύνηση εξαιτίας των λόγων που εισέβαλλαν με θόρυβο αν κάποιος πρόκειται να τους εμπιστευτεί»


Το γεγονός αυτό το υπερτονίζουν και οι σχολιαστές του Πλάτωνα όπως ο Πρόκλος :


«Καὶ δὴ καὶ φασὶν αὐτὸν εἶναι τὸν Πλάτωνα τὸν περὶ τοῦ Παρμενίδου βοῶντα καὶ μαρτυρόμενον περὶ τούτων τῶν ἐνταῦθα λόγων, ὡς ἄρα βάθος ἔχουσι παντάπασι γενναῖον. Φησὶ γοῦν ἐν τῷ Θεαιτήτῳ Σωκράτης Παρμενίδῃ συγγενέσθαι νέος ὢν μάλα πρεσβύτῃ, καὶ ἀκοῦσαι φιλοσοφοῦντος ἐκείνου περὶ τοῦ ὄντος, οὐχὶ μεθόδους γυμναστικὰς, ἀλλὰ βάθος ἐχούσας ἐπιβολάς·»
(Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 636.5)


δηλαδή :


«Λένε λοιπόν ότι ο ίδιος ο Πλάτωνας είναι αυτός που επαινεί τον Παρμενίδη και μαρτυρά για τις συζητήσεις που γίνονται εδώ ότι έχουν ένα απολύτως ευγενές βάθος. Πράγματι λέει ο Σωκράτης στον Θεαίτητο ότι όταν ήταν νέος, σνάντησε τον Παρμενίδη , που ήταν πολύ ηλικιωμένος και τον άκουσε να φιλοσοφεί για το Ον όχι με λογικές ασκήσεις αλλά με πολύ βαθιές σκέψεις»


Επίσης ο Σιμπλίκιος :

«δηλοῖ δὲ ὁ Πλάτων θαυμάζων οὕτως τὸν Παρμενίδην, ὃν διε-λέγχειν δοκεῖ, καὶ βαθέος κολυμβητοῦ δεῖσθαι λέγων τὴν διάνοιαν αὐτοῦ»
(Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 36.31)


Σοφό δε τον θεωρούσε μαζί με τον Πλάτωνα και ο Αριστοτέλης :


«ἐπεὶ ὅτι σοφὸν οἴονται τὸν Παρμενίδην δηλοῦσιν ὁ μὲν Πλάτων “βάθος παντάπασι γενναῖον” τῇ διανοίᾳ τοῦ ἀνδρὸς μαρτυρῶν, καὶ διδάσκαλον αὐτὸν τοῦ Σωκράτους τῶν ἀκροτάτων μαθημάτων παραδιδούς, ὁ δὲ Ἀριστοτέλης ἀλλαχοῦ που βλέπειν αὐτὸν ὑπονοῶν καὶ πρὸς τοὺς φυσικοὺς αὐτὸν ἀντιδιαστέλλων»
(Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 148.17)


Στον δε Σοφιστή (216d-217c) ο Σωκράτης καλεί τον Ελεάτη ξένο, που εκπροσωπεί την Ελεατική Σχολή και διακινεί τις θέσεις του Παρμενίδη, ως σοφό και τον παρακαλεί να του μεταδώσει την φιλοσοφία του :


«ἐν δὲ τῷ Σοφιστῇ τὸν ᾿Ελεάτην παρακαλεῖ σοφὸν μεταδοῦναι καὶ αὐτῷ τῆς ἐκεῖθεν φιλοσοφίας»
(Πρόκλος – Σχόλια στον Παρμενίδη 629.37)


Από τους διαλόγους δε του Πλάτωνα τεκμαίρεται ότι οι θέσεις του Παρμενίδη ήταν αποδεκτές από τον Πλάτωνα, ο οποίος και τις ανέπτυξε περαιτέρω.


Χαρακτηριστικά ο Συριανός τονίζει ότι ο Πλάτων δεν αντιμάχεται τον Παρμενίδη, δεχόμενος τις θέσεις του ως σωστές και επεκτείνοντας τις :


«καὶ οὐ διὰ τοῦτο μάχεται Πλάτων τῷ Παρμενίδῃ κατά γε τὸ ἀληθέστατον, ἀλλ’ εἰσὶν ἄμφω μὲν ἀληθεῖς οἱ λόγοι, σαφέστερος δὲ ὁ τοῦ Πλάτωνος· ἐκεῖνός τε γὰρ περὶ τοῦ νοητοῦ μόνου διαλεγόμενος καὶ κατὰ τὴν ἕνωσιν αὐτὸ μετιὼν καὶ τὴν ἐν αὐτῷ δυναστεύουσαν ταυτότητα καὶ τὴν Ἐμπεδόκλειον φιλίαν, ἓν εἶναι τὸ ὂν ἀπεφήνατο· Πλάτων δὲ εἰδὼς πρῶτον μὲν ὅτι ἔστι πως καὶ τὸ αἰσθητόν, ἕτερον ὂν τοῦ ὄντως ὄντος καὶ διὰ τοῦτο μὴ ὂν μᾶλλον ἢ ὂν προσαγορεύεσθαι δίκαιον, ἔστι δὲ καὶ αὐτὸ τὸ νοητὸν οὐχ ἧττον πλῆθος ἢ ἕν, τήν τε θατέρου φύσιν εἰσήγαγεν εἰς τὰ ὄντα καὶ ταύτῃ τὸ οὐσιῶδες μὴ ὂν παρεπόμενον ἔδειξεν, ὡς ἐν τῷ Σοφιστῇ διὰ πολλῶν ἐπιχειρημάτων καὶ οὐκ ἀνεχεγγύων κατεσκεύασται»
(Συριανός – Σχόλια στα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους 171.11)


Ίδια παρατήρηση κάνει και ο Σιμπλίκιος :

« οὐ γὰρ μήποτε τοῦτο δαμῇ εἶναι μὴ ὄντα ἀλλὰ σὺ τῆσδ’ ἀφ’ ὁδοῦ διζήσιος εἶργε νόημα ὁ μέντοι Πλάτων πρὸς τὸ κατὰ ἑτερότητα μὴ ὂν βλέπων τῇ ἐλάττονι προτάσει συνεχώρει, πρὸς δὲ τὴν μείζονα ἐνίστατο τὴν τὸ οὐκ ὂν εἶναι λέγουσαν οὐδέν. ἀλλ’ εἰ καὶ τοῦτο οὕτως ἔχοι, οὐκ ἂν ἐνεκάλει τῷ Πλάτωνι νῦν Ἀριστοτέλης ὡς ἐκ τοῦ παντελῶς μὴ ὄντος τὴν γένεσιν λέγοντι, ἐπειδὴ Παρμενίδην ὀρθῶς λέγειν ὁμολογεῖ. οὔτε γὰρ ὁ Πλάτων τὸ παντελῶς μὴ ὂν εἶναι συγχωρεῖ οὔτε πολλῷ μᾶλλον ὁ Παρμενίδης. μήποτε δὲ καὶ βιαζόμεθα λέγοντες, ὅτι Πλάτων ἀποδέχεται Παρμενίδην τὸ μὴ ὂν εἶναι λέγοντα. κἂν γὰρ συγχωρῇ τῇ ἐλάττονι προτάσει τῇ λεγούσῃ τὸ παρὰ τὸ ὂν οὐκ ὄν, ἀλλ’ οὐχ ὡς Παρμενίδου τὸ μὴ ὂν τιθέντος. ἐπάγει γὰρ ἐκεῖνος τὸ μὴ ὂν οὐδέν. καὶ ὅλως ἐν Σοφιστῇ ὡς πρὸς Παρμενίδην ἀντιλέγων ἀδιορίστως ἀναιροῦντα τὸ μὴ ὄν, αὐτὸς εἰσάγει τὸ μὴ ὄν. ἵνα οὖν καὶ οἱ ἐξηγηταὶ μὴ παρὰ θύρας ἐξηγῶνται, τάχα λέγωμεν ὅτι πρὸς τὰ ἐν τῷ διαλόγῳ τῷ Παρμενίδῃ παρὰ τοῦ Πλάτωνος εἰρημένα ἀπετείνατο νῦν ὁ Ἀριστοτέλης, ἐν οἷς τὸ ἓν ὂν ὑποτιθέμενον τὸν Παρμενίδην καὶ ἀποδεικνύντα θαυμάζειν ἔοικεν ὁ Πλάτων. δῆλον δὲ ὅτι καὶ πολλὰ δείκνυσι τὸ ἓν ὂν ἐκεῖνο κατ’ ἄλλην καὶ ἄλλην αὐτὸ τάξιν θεωρῶν. ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ ἀπορίας ἐγὼ περιφερόμενος γέγραφα· εἰ δέ τις προσφυέστερον ἀπολογίζοιτο, πῶς ἐκ τοῦ μὴ ὄντος λέγει τὴν γένεσιν ὁ Πλάτων, διότι Παρμενίδην ὀρθῶς λέγειν ὁμολογεῖ, φίλος ὢν οὗτος ἀλλ’ οὐκ ἐχθρὸς κρατεῖ»
(Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 244.1)


« Ὅτι δὲ οὐ διὰ φιλεριστίαν ἡ πρὸς Παρμενίδην ἀντιλογία γέγονε, δηλοῖ καὶ Πλάτων, ἐν μὲν τῷ Παρμενίδῃ τὸ ἓν ὂν τοῦ Παρμενίδου δεχόμενος καὶ ἀπ’ ἐκείνου τὸ ὑπὲρ ἐκεῖνο ἀνευρίσκων, ὅπερ οὐδὲ ἓν καλεῖν ἀξιοῖ, καὶ τὰς μετ’ ἐκεῖνο τάξεις τοῦ ἑνὸς παραδιδούς· ἐν δὲ τῷ Σοφιστῇ σαφῶς ἀντιλέγων πρὸς αὐτὸν ἓν τὸ ὂν λέγοντα, καὶ τὸ μὲν ἓν χωρίζων τοῦ ὄντος ὡς ὑπέρτερον τοῦ ὄντος, τὸ δὲ ὂν δεικνὺς τὸ μὲν πρῶτον κατὰ μέθεξιν τοῦ ἑνὸς ἡνωμένον, τὸ δὲ ἐφεξῆς τῇ ἑτερότητι διακρινόμενόν τε καὶ πληθυνόμενον»
(Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 88.30)


Όπως έχουμε αναφέρει στο παρελθόν, οι διάλογοι του Πλάτωνα δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με λογοτεχνική ή φιλολογική προσέγγιση αλλά με φιλοσοφική και δη μεταφυσική προσέγγιση μιας και ο Πλάτων χειριζόμενος συμβολικά σε κάθε διάλογο, το θέμα, τα πρόσωπα, τον τόπο και τον χρόνο αποτύπωσε με τον τρόπο αυτό την διδασκαλία του.
(Δες σχετικά παραπομπές σε σχετικές αναρτήσεις στο τέλος αυτού του θέματος )


Ο Πλάτων λοιπόν επιδεικνύοντας τον σεβασμό του προς τον Παρμενίδη, ονόμασε τον πιο μυστηριακό διάλογο του με το όνομα αυτού του Φιλοσόφου.


Είναι δε μυστηριακός ο διάλογος «Παρμενίδης» διότι εκεί ο Πλάτων έχει αποτυπώσει όλη την δομή του θείου κόσμου και παραθέτει αναλυτικά τις θείες τάξεις.


Για αυτό και ο Ολυμπιόδωρος πολύ εύστοχα επισημαίνει ότι αν θεωρούσαμε όλο το έργο του Πλάτωνα σαν ένα ναό, ο διάλογος Αλκιβιάδης ο οποίος μας εισάγει στην διδασκαλία του Πλάτωνα μπορεί να παρομοιαστεί με τα Προπύλαια του ναού, ενώ ο διάλογος Παρμενίδης που αποτελεί την κορύφωση του μυστηριακού έργου του Πλάτωνα παρομοιάζεται με το άδυτο του ναού :


«καὶ τὸν ᾿Αλκιβιάδην προπυλαίοις δεῖ ἀπεικάζειν, ἀδύτοις δὲ τὸν Παρμενίδην»
(Ολυμπιόδωρος – Σχόλια στον Αλκιβιάδη 11.5)


Σε αυτόν τον διάλογο ο σεβασμός και η εκτίμηση προς τον Παρμενίδη και την Ελεατική σχολή είναι υπερτονισμένη, καθώς ο Πλάτων χρησιμοποιεί ως σύμβολα των ανωτάτων καταστάσεων τα πρόσωπα της Ελεατικής Σχολής, βάζει τον Παρμενίδη ως δάσκαλο του νεαρού τότε Σωκράτη, τοποθετεί δε τον χρόνο διεξαγωγής του διαλόγου κατά την διεξαγωγή των Μεγάλων Παναθηναίων, τονίζοντας έτσι την μυστηριακή σημασία του διαλόγου.


Στον διάλογο ο Πλάτων καλεί τους φυσικούς φιλοσόφους που εκπροσωπούν την Ιωνική Σχολή και τους Ελεάτες Παρμενίδη και Ζήνωνα να έλθουν στην Αθήνα ώστε οι Ελεάτες να μεταδώσουν την διδασκαλία τους στον Σωκράτη και μέσω αυτού να την προσλάβουν οι φυσικοί φιλόσοφοι, τοποθετώντας έτσι συμβολικά την Ελεατική Σχολή ως ανώτατη Φιλοσοφική σχολή, την Ιωνική Σχολή ως κατωτάτη και την Αττική Σχολή ως ενδιάμεση.


Με τον τρόπο αυτό αποτυπώνει συμβολικά και την δομή της πραγματικότητας η οποία κατά την ΟΠΠ παράδοση είναι ΕΝ(ΕΝΑΔΕΣ)-ΝΟΥΣ-ΨΥΧΗ-ΦΥΣΕΙΣ-ΣΩΜΑΤΑ, συμβολίζοντας την υπόσταση του Νου με την Ελεατική Σχολή, την υπόσταση της Ψυχής με την Αττική Σχολή και την υπόσταση της Φύσης με την Ιωνική Σχολή, τους φυσικούς φιλοσόφους δηλαδή.


«Η μὲν οὖν ᾿Ιωνία τῆς φύσεως ἔστω σύμβολον· ἡ δὲ ᾿Ιταλία, τῆς νοερᾶς οὐσίας· αἱ δὲ ᾿Αθῆναι, τῆς μέσης, δι’ ἧς ἄνοδός ἐστι ταῖς ἀπὸ τῆς φύσεως εἰς νοῦν ἐγειρομέναις ψυχαῖς»
(Πρόκλος – Σχόλια στον Παρμενίδη 660.26)


Χειρίζεται δε και παρουσιάζει τον Παρμενίδη ως ανώτερο του Σωκράτη :

«τὸν μὲν Σωκράτη τίθησιν ὡς ἐγγυτέρω τῶν περὶ τὸν Κέφαλον, δεύτερον δὲ τὸνΖήνωνα, τρίτον δὲ τὸν Παρμενίδην»
(Πρόκλος – Σχόλια στον Παρμενίδη 672.18)


μιας και ο Παρμενίδης συμβολίζει τον αμέθεκτο και θείο νου ενώ ο Σωκράτης συμβολίζει τον απλό ή μερικό νου :


«ὁ μὲν Παρμενίδης αὐτὸς ἀνάλογον τετάχθαι μοι δοκεῖ τῷ ἀμεθέκτῳ καὶ θείῳ νῷ,….. ῾Ο δὲ δὴ Σωκράτης ἐοίκοι ἂν τῷ μερικῷ νῷ ἢ καὶ ἁπλῶς τῷ νῷ»
(Πρόκλος – Σχόλια στον Παρμενίδη 628.1)


Άλωστε δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός αυτό καθώς οι Ελεάτες, όντες Πυθαγόρειοι, υπεστήριζαν Πυθαγόρειες θέσεις τις οποίες η Αττική Σχολή απεδέχετο και οι οποίες αποτελούν τον κορμό της ΟΠΠ Φιλοσοφικής γραμμής.


«Ἐλεάται δ’ ἄμφω, καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῦ Πυθαγορικοῦ διδασκαλείου μεταλαβόντε, καθάπερ που καὶ ὁ Καλλίμαχος ἱστόρησεν»
(Πρόκλος Σχόλια στον Παρμενίδη 619.7)


«οἱ δὲ νῦν Ἐλέαν ὀνομάζουσιν, ἐξ ἧς Παρμενίδης καὶ Ζήνων ἐγένοντο ἄνδρες Πυθαγόρειοι»
(Στράβων – Γεωγραφικά 6.1.1.15)


«ἀλλὰ ξένος τις πάλαι ποτὲ ἀφίκετο δεῦρο, ἀνὴρ ἔμφρων καὶ δεινὸς περὶ σοφίαν, λόγῳ τε καὶ ἔργῳ Πυθαγόρειόν τινα καὶ Παρμενίδειον ἐζηλωκὼς βίον, ὃς τό τε ἱερὸν τοῦτο καὶ τὴν γραφὴν ἀνέθηκε τῷ Κρόνῳ»
(Πίνακας Κέβητος 2.2.2)


===========
Σχετικά με την συμβολική των Πλατωνικών διαλόγων ανατρέξτε στις παρακάτω αναρτήσεις :·


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ-ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/10/blog-post_18.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ-ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ και ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/10/blog-post_24.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ-Η ΥΛΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/11/blog-post.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ-Η ΥΛΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ-ΠΡΟΣΩΠΑ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/11/blog-post_08.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ-Η ΥΛΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ- ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΣ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/11/blog-post_20.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ- Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/11/blog-post_27.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ- Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/12/blog-post.html


ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ- ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ
http://empedotimos.blogspot.com/2009/12/blog-post_22.html