ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ - Ο ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Είναι ευρύτερα γνωστό ότι όλοι οι αρχαίοι ναοί – με ελάχιστες εξαιρέσεις – ήταν προσανατολισμένοι στον άξονα Ανατολή-Δύση και μάλιστα είχαν την είσοδο τους από την Ανατολική πλευρά.Οπως μας λέει ο Πορφύριος στο Περί του εν Οδυσσεία των νυμφών άντρου 3.23 :

« ως αν σχεδόν πάντων των ιερών τα μεν αγάλματα και τας εισόδους εχόντων προς ανατολήν τετραμμένας, των δε εισιόντων προς δύσιν αφορώντων, όταν αντιπρόσωποι των αγαλμάτων εστώτες τοις θεοίς τας λιτάς και θεραπείας προσάγωσι»

«Δεδομένου ότι σε όλους σχεδόν τους ναούς τα αγάλματα και οι είσοδοι είναι στραμμένα προς την Ανατολήν, και όσοι μπαίνουν κοιτάζουν προς τα δυτικά, όταν στέκονται απέναντι στα αγάλματα για να προσευχηθούν και να λατρέψουν τους θεούς».

Και αυτό όχι τυχαία καθώς ο Ηλιος αποτελώντας εικόνα του Αγαθού κατά τον Πλάτωνα και θεωρούμενος αρχή της κινήσεως αποτύπωνε την απορροή των θείων δυνάμεων προς τον αισθητό κόσμο.

«Πυθαγόρας, Πλάτων, Αριστοτέλης δεξιά του κόσμου τα ανατολικά μέρη, αφ’ ων η αρχή της κινήσεως, αριστερά δε τα δυτικά» μας λέει ο Ευσέβιος στην Ευαγγελική Προπαρασκευή 15.41.1.2

Αλλωστε οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν ως άνω μέρος του ουρανού το δεξιό και το αριστερό το κάτω, όπως μας λέει ο Σιμπλίκιος στα Σχόλια του στο Περί Ουρανού του Αριστοτέλη 7.392.14:

“ειπερ, ως αυτός εν τω δευτέρω της συναγωγής των Πυθαγορικών ιστορεί,του όλου ουρανού το μεν άνω λέγουσιν είναι, το δε κάτω, και το μεν άνω του ουρανού δεξιόν είναι, το δε κάτω αριστερόν”

Με άλλα λόγια λοιπόν ό,τι προέρχεται από την Ανατολή θεωρείται απόρροια των θείων δυνάμεων προς τα όντα του αισθητού.

Με τον προσανατολισμό αυτό λοιπόν οι ναοί προσδιόριζαν την ευρύτερη συμβολική που διέτρεχε όλον τον ναό.

Εχοντας λοιπόν την είσοδο του ναού στραμμένη προς την Ανατολή, ο ήλιος όπως ανέβαινε στο στερέωμα έλουζε τον ναό με τις ακτίνες του και έτσι συμβολικά «φόρτιζε» τον ναό με τις θείες δυνάμεις, ώστε πλέον να λειτουργεί σαν πραγματικό σύμβολο του υπεραισθητού κόσμου.

Είδαμε σε προηγούμενη ανάρτηση ότι η είσοδος στον ναό απαγορευόταν για τους θνητούς και μόνον οι ιερείς έμπαιναν μέσα για να τελέσουν τις κατάλληλες ιερατικές πράξεις.

Τονίσαμε δε ότι η απαγόρευση αυτή ήταν υπενθύμιση για το ότι οι θνητοί όντες στον αισθητό κόσμο και συνεπώς ένσαρκοι δεν μπορούσαν να εισέλθουν στον υπεραισθητό κόσμο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι Αιγυπτιακοί ναοί είχαν την ίδια λειτουργία και τον ίδιο προσανατολισμό.

Η διαφοροποίηση ήταν ότι οι Αιγυπτιακοί ναοί περικλείοντο από τείχος και η είσοδος των πιστών εγίνοντο περνώντας από δύο μεγάλες στήλες που ήταν στην είσοδο του τεμένους που οδηγούσε στον κεντρικό περίβολο όπου υπήρχε ο βωμός και οι οποίες στήλες σηματοδοτούσαν την είσοδο στο Αμέντι, δηλαδή τον κόσμο των νεκρών, τον Αδη δηλαδή.

Με άλλα λόγια και εκεί η παρουσία των πιστών έπρεπε να είναι σε κατάσταση που υπερέβαινε τον αισθητό κόσμο, ώστε να συντονισθούν με το κατάλληλο περιβάλλον που θα τους έδινε την δυνατότητα επικοινωνίας με ανώτερες καταστάσεις.

Εχουμε βάσιμες ενδείξεις να υποθέσουμε ότι μέσα στον ναό η κίνηση των ιερέων ήταν συγκεκριμένη ανάλογα με το τι τελετουργικές πράξεις εγίνοντο.

Δεδομένου λοιπόν ότι η Ανατολή συμβόλιζε την αρχή της κινήσεως και συνεπώς η Δύση την περάτωση της, οι όποιες ιερατικές πράξεις συμβόλιζαν απορροή θείων δυνάμεων στον αισθητό κόσμο, θα απεικονίζοντο σαν να ξεκινούσαν από την Ανατολή, οι δε πράξεις που συμβόλιζαν επιστροφή στον θείο κόσμο θα είχαν κατεύθυνση προς την Ανατολή, ή αλλοιώς σύμφωνα με τον Πρόκλο η μεν πρώτη απεικόνιζε την πρόοδο η δε δεύτερη την επιστροφή.

Πράγματι σε ένα σημείο των Σχολίων του στον Γοργία 5.೫, ο Ολυμπιόδωρος μας αποτυπώνει ότι :«η μεν γαρ από των αριστερών εις τα δεξιά δυτική εστιν, η δε από την δεξιάν επι τα αριστερά ανατολική·» .

Με άλλα λόγια η δεξιόστροφη κίνηση που απεικονίζει κίνηση προς την δύση απεικονίζει την πρόοδο, η δε αριστερόστροφη που απεικονίζει κίνηση προς την Ανατολή απεικονίζει την επιστροφή.

Αλλωστε η απεικόνιση των ιερέων και του χορού που υπάρχει στα διάφορα έργα των Αρχαίων ποιητών, τραγικών και μη, μας δείχνει ότι η κίνηση των ιερέων και του χορού όταν απομακρύνεται από την θυμέλη (που συμβολικά είναι ο βωμός του Διονύσου στο θέατρο) εγίνετο προς τα δεξιά τραγουδώντας/απαγγέλοντας την λεγόμενη στροφή, η δε κίνηση προς τον βωμό εγίνετο προς τα αριστερά τραγουδώντας/απαγγέλοντας την αντιστροφή (ενώ όταν παρέμεναν πλησίον του βωμού απήγγειλαν την επωδή).

Τόσο η στροφή, όσο και η αντιστροφή και η επωδή είχαν περιεχόμενο συμβατό με απομάκρυνση(πρόοδο), επιστροφή και παραμονή σε θεία κατάσταση.

(Αν θέλαμε να δώσουμε ένα πρακτικό παράδειγμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν φαντασθούμε την κίνηση μέσα στον ναό σαν την κίνηση μιας βίδας, το «βίδωμα» της βίδας είναι η δεξιόστροφη κίνηση και προκαλεί κάθοδο, το δε «ξεβίδωμα» της βίδας είναι η αριστερόστροφη κίνηση και προκαλεί άνοδο/επιστροφή)

Εχουμε λοιπόν σοβαρές ενδείξεις ότι οι όποιες ιερατικές πράξεις και λειτουργίες εμιμούντο την κίνηση του Ηλίου και τα διάφορα στάδια της πορείας του Ηλίου αποτελούσαν σημαντικότατα σύμβολα βαθύτερων εσωτερικών και μυητικών λειτουργιών.

Ο Πορφύριος στο Αντρο των Νυμφών ೨೬.3 μας δίνει μια ένδειξη :

«Τον δε νότον θεοίς νέμοντες ισταμένης της μεσημβρίας εν τοις ναοίς των θεών τα παραπετάσματα έλκουσι, το Ομηρικόν δε τούτο φυλάσσοντες παράγγελμα, ως κατά την εις νότον έγκλισιν του θεού ου θέμις ανθρώπους εισιέναι εις τα ιερά, αλλ’ αθανάτων οδός εστιν. ιστασιν ουν το σύμβολον της μεσημβρίας και του νότου επί τη θύρα μεσημβριάζοντος του θεού. ουκούν ουδ’ επί των άλλων θυρών εφ’ οποίας ουν ώρας εξόν λαλείν ως ιεράς ούσης θύρας, και δια τούθ’οι Πυθαγόρειοι και οι παρ’ Αιγυπτίοις σοφοί μη λαλείν απηγόρευον διερχομένους ή θύρας ή πύλας, σεβομένους υπό σιωπής θεόν αρχήν των όλων έχοντα.»

δηλαδή :

«Επειδή όμως ο νότος έχει αποδοθεί στους θεούς, κατά την μεσημβρία τραβάνε στους ναούς τις κουρτίνες μπροστά από τα αγάλματα των θεών, τηρώντας την ομηρική εντολή, ότι όταν ο ήλιος πηγαίνει κατά τον νότο δεν επιτρέπεται να μπαίνουν άνθρωποι στους ναούς, αλλά αυτό είναι των αθανάτων πέρασμα.

Τοποθετούν λοιπόν το σύμβολο της μεσημβρίας και του νότου στις πύλες των ναών, όταν ο θεός Ηλιος βρίσκεται στο μεσουράνημα του.

Αλλά και στις άλλες πύλες δεν επιτρεπόταν να μιλάνε καθόλου σε οποιαδήποτε ώρα, επειδή οι πύλες θεωρούνταν ιερές.

Για τούτο οι Πυθαγόρειοι και οι σοφοί των Αιγυπτίων απαγόρευαν τις ομιλίες σε όσους περνούσαν τις θύρες ή πύλες, τιμώντας με την σιωπή τους τον θεό που κατείχε την αρχή των πάντων»

Αλλωστε σε πολλά σημεία των μυητικών Ελληνικών κειμένων η κίνηση προς τα Ανατολικά υποδηλώνει επιστροφή στο νοητό, η δε κίνηση προς τα δυτικά κάθοδο στον κόσμο της γέννησης.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Αργοναυτική εκστρατεία η οποία έχει πορεία προς την Κολχίδα (η οποία είναι γεμάτη με ηλιακά σύμβολα και όπως καταγράφουν τα κείμενα μας αποτελεί την ύψιστη κατάσταση που μπορεί να αποκτήσει μια ανθρώπινη ψυχή) με σκοπό την απόκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος που ουσιαστικά αποτελεί αλληγορική ένδειξη της επίτευξης πλήρους κάθαρσης του αυγοειδούς της ψυχής και συνεπώς της ολοκλήρωσης της.

Ας έχουμε λοιπόν υπόψιν μας και αυτό το στοιχείο όταν επισκεπτόμαστε έναν ναό, γιατί όντες συνειδητοποιημένοι τα σύμβολα μας μιλούν, αν δεν γνωρίζουμε τα σύμβολα είναι απλώς παραστάσεις χωρίς βαθύτερο νόημα.