Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ-ΤΟ ΠΡΟΠΥΛΟ ΚΑΙ Ο «ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΣ» ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Σε συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης (Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ : ΠΡΟΠΥΛΟ : ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝ ; ), στην οποία έγινε η υπόθεση ότι η παρουσία των Διοσκούρων αναφέρεται στους  Αλέξανδρο και Ηφαιστίωνα για τους οποίους προοριζόταν η κατασκευή του ταφικού μνημείου του Τύμβου Καστά (είτε όντως ετάφησαν τελικά  εκεί και οι δύο  είτε όχι),  ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τα μέχρι στιγμής γνωστά  ευρήματα που συνέθεταν το πρόπυλο.

Ας συνοψίσουμε τι γνωρίζουμε μέχρι τώρα  για το πρόπυλο :

«Στο αέτωμα του πρόπυλου υπήρχε παράσταση του Δία, της Περσεφόνης και του Διόνυσου Ζαγρέα ως βρέφος ενώ στη ζωφόρο του η Άρτεμις στέφεται από Νίκη, με αφηρωισμένο νεκρό στο πλάι και υπάρχει  και παράσταση των  Διοσκούρων»

Διακρίνουμε δηλαδή τις παραστάσεις να σχηματίζουν δύο σύνολα: ένα είναι οι παραστάσεις στο αέτωμα του  προπύλου και το άλλο είναι οι παραστάσεις της ζωφόρου του προπύλου.

Το αέτωμα αποτελεί παράσταση του θείου κόσμου, ενώ η ζωφόρος αποτελεί τον «τόπο» όπου αλληλεπιδρούν οι θεοί, οι ήρωες και οι θνητοί. (όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλους τους Ελληνικούς ναούς, βλέπε σχετικά το αέτωμα και την ζωφόρο του Παρθενώνα,  του Επικουρείου Απόλλωνα και του Ηφαιστείου στο Θησείο για παράδειγμα).

Έτσι λοιπόν στο αέτωμα αποτυπώνεται η γέννηση ενός θεού, του Διονύσου, στην οποία παρίστανται και οι δύο γονείς του ο Ζευς και η Περσεφόνη.  Αποτυπώνεται δηλαδή η γέννηση ενός θεού από την σύζευξη δύο θεών, του Δία και της Περσεφόνης (θυμίζει το ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα όπου παριστάνεται η γέννηση της Αθηνάς).

Στην ζωφόρο υπάρχουν κατ’αρχάς οι Διόσκουροι. Οι Διόσκουροι (=Διός + κούροι) είναι παδιά του Διός με την  θνητή Λήδα.  Επίσης υπάρχει και  κάποιος ήρωας (αφηρωισμένος νεκρός) δίπλα στην Άρτεμιδα. Βλέπουμε δηλαδή ότι έχουμε παιδιά του Διός με μια θνητή. Αν αποκαλέσουμε δε τον αφηρωισμένο νεκρό «παι Διός»  τότε η ζωφόρος έχει να κάνει με γεννήσεις  παιδιών από την σύζευξη του Διός με θνητές.

Με άλλα λόγια το αέτωμα αποτυπώνει τέκνο του Διός με θεά και η ζωφόρος τέκνα του Διός με θνητές, που όμως ως τέκνα του Διός τελικά αφηρωποιούνται, όπως συμβαίνει σε όλες τις αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ελληνική Μυθολογία.

Η παρουσία της Αρτέμιδος εξηγείται από το ότι η Άρτεμις, ως προστάτιδα του τοκετού ασχολήθηκε με την γέννηση του αφηρωισμένου νεκρού, μιας και όπως μας λέει ο Πλάτων αν και παρθένος προϊσταται της λοχείας.(« αἰτίαν δέ γε τούτου φασὶν εἶναι τὴν Ἄρτεμιν, ὅτι ἄλοχος οὖσα τὴν λοχείαν εἴληχε» - Θεαίτητος 149b).

 Στην παράσταση υπάρχει και η Νίκη η οποία στεφανώνει κατά την γνώμη μου όχι την Αρτέμιδα, αλλά σπεύδει να στεφανώσει τον αφηρωισμένο νεκρό που είναι δίπλα της. Ίδια περίπτωση έχουμε και στην Υδρία από την Πέλλα, όπου η   Νίκη πετάει πάνω από τον Διόνυσο κρατώντας στεφάνι με σκοπό να στεφανώσει τον νικητή του Ελευσινιακού πολέμου Ερεχθέα που βρίσκεται πιο εκεί  (“The Political Geography of the Pella Hydria», Hesperia 82 (2013)). Σύμφωνα με τον Τιβέριο (στο “Bild und Geschichte ” του  An Archaeology of Representations, ed. D. Yatromanolakis, Athens, σελ.170-175) το ίδιο παρατηρείται  και σε έναν κρατήρα από την Όλυνθο.

(στην πάνω φωτό η Υδρία της Πέλλας και στην κάτω η Νίκη που παριστάνεται στην Υδρία)

Ολες αυτές οι παραστάσεις του προπύλου συνδέονται κατά κάποιο τρόπο με τον Αλέξανδρο.

1) Ο Αλέξανδρος εθεωρείτο ότι κατάγεται από τον Διόνυσο. Άλλωστε και οι Μακεδόνες ετιμούσαν ιδιαιτέρως τον Διόνυσο, καθώς εόρταζαν κάθε χρόνο μια ιερή μέρα για τον Διόνυσο.

2) Ο Αλέξανδρος είχε επίσης σχέση και με τους Διοσκούρους. Από την μια από το γεγονός ότι καθώς ταύτιζε αυτόν και τον Ηφαιστίωνα  με το δίδυμο Αχιλλέα-Πατρόκλου (οι οποίοι συσχετίζονται με τους Διοσκούρους), κατ επέκταση  το δίδυμο Αλέξανδρος-Ηφαιστίων ταυτιζόταν και αυτό με τους Διοσκούρους και συνεπώς εθεωρείτο και ο ίδιος να αντιστοιχεί σε  έναν από τους Διοσκούρους.

Στο περιστατικό όπου φονεύει  τον Κλείτο, αναφέρεται από τον Αρριανό ότι θυσίασε στους Διοσκούρους και από το τι έλεγαν οι κόλακες προς αυτόν, υποτιμώντας τα έργα των Διοσκούρων σε σχέση με τα δικά του, μπορούμε να συνάγουμε ότι η φήμη του Αλεξάνδρου συναγωνίζετο  αυτή των Διοσκούρων.

Επίσης έχουν διασωθεί μια  μαρμάρινη κεφαλή  και ένα χάλκινο άγαλμα, από την Ρωμαϊκή εποχή, όπου απεικονίζεται ο Αλέξανδρος ως Διόσκουρος. Αυτό δεν αποκλείει το πρότυπο των δυο αυτών ευρημάτων να υπήρχε στην Ελληνιστική εποχή. μιας και η πλειοψηφία των Ρωμαϊκών αγαλμάτων αποτελούσε αντίγραφα αντίστοιχων Ελληνικών.

Από την ανταπόκριση της κας Αριάδνης Παπαφωτίου, τα αναφερθέντα μουσεία Καβάλας, Κοπεγχάγης και Κωνσταντινουπόλεως  δεν φαίνεται ότι αποτελούν σημεία όπου βρέθηκε το ανάγλυφο των Διοσκούρων. Μήπως συνεπώς είναι αυτό  το παρακάτω ανάγλυφο με την απεικόνιση των Διοσκούρων που βρίσκεται στο Μουσείο της Αμφίπολης ;

3) Η Νίκη συσχετίζεται με τον Αλέξανδρο μιας και τον στεφανώνει για  τις νίκες του κατά την εκστρατεία του στην Ανατολή. Έτσι για παράδειγμα συναντάμε νόμισμα με το όνομα  του Αλεξάνδρου  στον οπισθότυπο όπου υπάρχει πτερωτή Νίκη.

4) Είναι γνωστή η σχέση του Αλεξάνδρου με την Αρτέμιδα. Γεννήθηκε την ημέρα που κάηκε ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο, ανέθεσε στον Δεινοκράτη και ανέλαβε τα έξοδα για την ανέγερση και πάλι του ναού, στην δε  διαθήκη του ένα από τα μεγάλα έργα που οραματιζόταν ήταν η κατασκευή ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος στην Αμφίπολη.

Μάλιστα λέγεται ότι επειδή η Αρτεμις παρέστη στην γέννηση του Αλεξάνδρου, άφησε απροστάτευτο τον ναό της με αποτέλεσμα ο Ηρόστρατος να μπορέσει να τον πυρπολήσει.

(«Ἐγεννήθη δ’ οὖν Ἀλέξανδρος ἱσταμένου μηνὸς Ἑκατομβαιῶνος, ὃν Μακεδόνες Λῷον καλοῦσιν, ἕκτῃ, καθ’ ἣν ἡμέραν ὁ τῆς Ἐφεσίας Ἀρτέμιδος ἐνεπρήσθη νεώς· ᾧ γ’ Ἡγησίας ὁ Μάγνης ἐπιπεφώνηκεν ἐπιφώνημα κατασβέσαι τὴν πυρκαϊὰν ἐκείνην ὑπὸ ψυχρίας δυνάμενον· εἰκότως γὰρ ἔφη καταφλεχθῆναι τὸν νεών, τῆς Ἀρτέμιδος ἀσχολουμένης περὶ τὴν Ἀλεξάνδρου μαίωσιν»-Πλούταρχος – Αλέξανδρος  3)

Πράγματι η Άρτεμις προΐσταται των γεννήσεων των θεών, όπως βοήθησε στην γέννηση του αδελφού της Απόλλωνα όταν η Λητώ τον γεννούσε στην  Δήλο.

Βλέπουμε  λοιπόν ότι ο αφηρωισμένος νεκρός (ένας από τους δύο νεκρούς του ταφικού μνημείου), ο οποίος παριστάνεται στην ζωφόρο του προπύλου είναι τέκνο Διός με μια θνητή, και στην γέννηση του οποίου  προΐστατο η ίδια η Άρτεμις, στεφανώθηκε δε για τις νίκες του από την θεά Νίκη και η φήμη του, μαζί με εκείνη του θνητού  συντρόφου του (δεύτερου νεκρού) συναγωνιζόταν αυτή των Διοσκούρων ( οι οποίοι ήταν και αυτοί ο ένας αθάνατος και ο άλλος θνητός), που και αυτοί ήταν τέκνα Διός με μια θνητή και με τους οποίους παρομοιάζοντο οι δύο νεκροί .

Ποιος μπορεί να είναι αυτός ;

Επίμετρον

Όλη η παραπάνω ανάλυση στηρίζεται σε ό,τι έχει ανακοινώσει μέχρι στιγμής  η ανασκαφική ομάδα και φυσικά χωρίς να έχουμε εικόνα των ευρημάτων και περισσότερες πληροφορίες για αυτά. Είναι σίγουρο ότι οι όποιες μελλοντικές ανακοινώσεις θα την επιβεβαιώσουν ή θα την καταρρίψουν, μερικώς ή ολικώς. Το μόνο σίγουρο είναι  πάντως ότι  αναμένονται συνταρακτικές αποκαλύψεις.