Αν προσεγγίσουμε τα Ελληνικά Κείμενα επιφανειακά τότε σχηματίζεται η λανθασμένη εντύπωση ότι υπάρχει μεγάλη διαφωνία μεταξύ των Φιλοσοφικών Σχολών, ακόμα δε και μεταξύ Φιλοσόφων που ανήκουν στην ίδια Φιλοσοφική Σχολή, και αυτό γιατί κάθε Φιλοσοφική Σχολή προσεγγίζει και μελετά την πραγματικότητα από κάποιο επίπεδο και κάτω, και επιπροσθέτως χρησιμοποιούνται για την ίδια έννοια διαφορετικοί όροι που προκαλούν σύγχυση.
Όπως μας λέει ο Σιμπλίκιος «παρά το γεγονός, ότι οι απόψεις των παλαιών σχετικά με τις αρχές φαίνεται να διαφέρουν και οι ίδιοι μοιάζει να διαφωνούν, τελικά κατά βάθος συμφωνούν αρμονικά μεταξύ τους»
(δες την σχετική ανάρτηση : http://empedotimos.blogspot.com/2009/01/blog-post.html)
Ας κάνουμε μια μικρή προσπάθεια να «προσανατολιστούμε» και να δούμε με ποιο επίπεδο της πραγματικότητας «μιλά» ο καθένας ώστε να έχουμε έναν «μπούσουλα» όταν προσεγγίζουμε τα Ελληνικά Κείμενα.
Θα χρησιμοποιήσουμε σαν βάση της δομή της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής Φιλοσοφικής γραμμής και θα τοποθετήσουμε/αντιστοιχίσουμε τις βασικές Φιλοσοφικές Σχολές με συγκεκριμένα επίπεδα της δομής αυτής.
Όπως έχουμε ξαναπεί, η βασική δομή της ΟΠΠ Φιλοσοφικής γραμμής είναι ότι το παν διαμορφώνεται στα παρακάτω επίπεδα κατά φθίνουσα τάξη :
ΕΝ(ΕΝΑΔΕΣ) – ΝΟΥΣ – ΨΥΧΗ – ΦΥΣΕΙΣ – ΣΩΜΑΤΑ.
Ο Πρόκλος στον Πρώτο Τόμο της Πλατωνικής Θεολογίας 12.11κ.επ. μας διευκρινίζει ότι όλοι οι θεολόγοι συμφωνούν ότι οι θεοί είναι τα πρώτα όντα στην φύση και ότι είναι το αντικείμενο της θεολογίας. Αλλά οι γνώμες διίστανται για την φύση των πρώτων αρχών.
Για τους Στωικούς, είναι σώματα, για τον Αναξαγόρα είναι η ψυχή, για τους Αριστοτελικούς είναι ο νους.
Μόνο ο Πλάτων τοποθετεί την πρώτη αρχή πάνω από το σώμα, πάνω από την ψυχή, πάνω ακόμα και από τον νου, και ανεβαίνει μέχρι το Εν που υπερέχει των σωμάτων, των ψυχών και του νου.
Αυτή η αποκάλυψη έκανε τον Πλάτωνα να τοποθετήσει την ιεραρχία σε τρεις υποστάσεις : το Εν, τον Νου, την Ψυχή και αυτές που είναι συνδεδεμένες με αυτές, δηλαδή τις φύσεις και τα σώματα που υπάρχουν στον αισθητό κόσμο.
Γενικά οι Φυσικοί και οι Ατομικοί Φιλόσοφοι ασχολούνται και μελετούν τα δύο επίπεδα Φύσεις και Σώματα.
[Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι παρότι ο Αναξαγόρας μιλάει για νου, επειδή ο νους αυτός κινείται, δεν ταυτίζεται με τον Νου του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη (καθώς για αυτούς ο Νους είναι ακίνητος) αλλά με την ψυχή μιας και αυτή κινείται σε αντίθεση με τον Νου. Άρα ο Νους του Αναξαγόρα είναι Ψυχή για την ΟΠΠ]
Ετσι λοιπόν έχοντας στο μυαλό μας το επίπεδο στο οποίο κάθε Φιλόσοφος προσεγγίζει το παν, θα συνειδητοποίησουμε ότι οι φαινομενικές αντιφάσεις που συναντάμε είναι ανύπαρκτες.
Παραδείγματος χάριν ο μεν Παρμενίδης μας λέει ότι το Ον είναι Ένα, Αιώνιο, Ακίνητο, Αμετάβλητο, ο δε Ηράκλειτος μας λέει ότι τα πάντα ρει και μεταβάλλονται. Ουδέν το περίεργο, μιας και ο Παρμενίδης (και η Ελεατική Σχολή) μελετά την ανώτατη κατάσταση του Όντος (το Εν-Ον του Πλάτωνος) που βρίσκεται στον Υπεραισθητό Κόσμο, ενώ οι Φυσικοί και Ατομικοί Φιλόσοφοι με τον αισθητό κόσμο που διέπεται από κίνηση και μεταβολή.
Κάθε Φιλοσοφική γραμμή αφού προσδιόρισε την ανώτατη αιτία κατ’αυτήν, προσδιόρισε και μια δυάδα αντίθετων αρχών από τις οποίες «παράγεται» και «εκδηλώνεται» όλη η πραγματικότητα.
( «μετὰ τὴν μίαν τῶν πάντων αἰτίαν δυάδα πάντες ὑπέθεντο πάσης ἀντιθέσεως ἐξηγουμένην καὶ οἱ μυθικῶς καὶ οἱ φιλοσόφως τὰς θείας ἐκφαίνοντες τάξεις, ἥτις ἀντίθεσις ἐν μὲν τοῖς θείοις ὑπὸ τῆς ἑνώσεως τῆς ἐκεῖ κρατουμένη συγκέκρυπται, ἐνταῦθα δὲ πολυειδῶς ἀναφαίνεται»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 183.13
Αφού δε έθεσαν τις πρώτες αρχές δεν αναζήτησαν πλέον κάτι πάνω από το αίτιο των αρχών αυτών.
(« ἀρχὰς γὰρ θέμενοι ταύτας οὐδὲν ἔτι ζητοῦσιν ἐπέκεινα τῶν ἀρχῶν αἴτιον»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στο Περί Ουρανού του Αριστοτέλους 564.23
Όπως δε είπαμε οι αρχές αυτές είναι αντίθετες η δε αρμονική τους σύνδεση δημιουργεί την πραγματικότητα.
(«πάντες οἵ τε φυσικοὶ καὶ οἱ τούτων ὑπερτέραν θεωρίαν φιλοφρονούμενοι τὰς ἀρχὰς τοῦ ὄντος ἐναντίας ποιοῦσιν»)
Συριανός – Σχόλια στα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους 63.36
Σε αυτές τις αρχές δόθηκαν διάφορα ονόματα. Είναι προφανές ότι όσα ονόματα ανήκουν στην ίδια Φιλοσοφική Γραμμή είναι ονόματα των ιδίων αρχών.
Ετσι για την περίπτωση της ΟΠΠ γραμμής συναντάμε τις εξής ισοδύναμες δυάδες αρχών:
Πέρας-Απειρο (Πλάτων και Φιλόλαος)
Πρατέα-Δυάς (Πθυαγόρας)
Μονάδα-Δυάδα, Περιττός-Αρτιος κλπ (Πυθαγόρεια Συστοιχία Αρχών)
Αιθήρ-Χάος (Ορφεύς)
Φιλία-Νείκος (Εμπεδοκλής)
Πυρ-Γη (Παρμενίδης)
Τα ονόματα που δόθηκαν δε σε αυτές είναι ενδεικτικά γιατί δεν μπορούμε να νοήσουμε τι φύσεως είναι αυτές οι αρχές μιας και είναι πέραν πάσης ανθρώπινης νόησης, πόσο μάλλον να τις δώσουμε και ονόματα.
(« ἀλλὰ κἂν μίαν λέγωμεν εἶναι τὴν πάντων ἀρχὴν καὶ θεὸν αὐτὴν ἢ τἀγαθὸν ἢ ἓν προσαγορεύωμεν, πέρας καὶ ἀπειρίαν, ὡς ἐν Φιλήβῳ Πλάτων καὶ πρὸ αὐτοῦ Φιλόλαος, αὐτὰς ὀνομάζοντες, ἢ μονάδα καὶ δυάδα, ὡς οἱ πλεῖστοι τῶν Πυθαγορείων, ἢ αἰθέρα καὶ χάος, ὡς ᾿Ορφεύς, ἢ Πρατέα καὶ δυάδα, ὡς αὐτὸς ὁ Πυθαγόρας ἐν τῷ ῾Ιερῷ Λόγῳ, οὔτε κυρίως αὐτὰς ὀνομάζομεν (ἐπέκεινα γάρ εἰσιν οὐ μόνον κλήσεως, ἀλλὰ καὶ πάσης ἀνθρωπίνης νοήσεως), οὔτε τὸ ἓν καὶ δύο κατ’ ἀριθμὸν ἢ εἶδος ὀνομάζομεν (παντὸς γὰρ ἀριθμοῦ καὶ παντὸς εἴδους νοητοῦ καὶ νοεροῦ τὴν αἰτίαν ἐν ἑαυταῖς αἱ ἀρχαὶ προειλήφασιν), ἀλλ’ ἔστιν ἕτερος ὁ τρόπος παρὰ τοῖς θεολογικωτέροις τῆς περὶ τούτων ἐνδείξεως. καὶ τοσαῦτα μὲν περὶ τῶν Πυθαγορείων ἀρχῶν, ταὐτὸν δὲ εἰπεῖν ᾿Ορφικῶν τε καὶ Πλατωνικῶν·»)
Συριανός – Σχόλια στα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους 10.೧
(«οἱ μὲν γὰρ Πυθαγόρειοι περιττὸν καὶ ἄρτιον, Παρμενίδης δὲ πῦρ καὶ γῆν, Πλάτων πέρας καὶ ἄπειρον, ᾿Εμπεδοκλῆς φιλίανκαὶ νεῖκος»)
Συριανός – Σχόλια στα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους 63.38
Γιατί όμως δεν μπορούμε να τις νοήσουμε ; Επειδή είναι αρχές, είναι διαφορετικές από αυτό το οποίο παράγουν, όπως για παράδειγμα η γραμμή της οποίας η αρχή είναι το σημείο αλλά η ίδια δεν είναι σημείο.
(«ἡδὲ ἀρχὴ ἕτερόν ἐστιν, οὗ ἐστιν ἀρχή· ἀρχὴ γὰρ γραμμῆς τὸ σημεῖον, οὐκ ὂν γραμμή, καὶ ἡ γραμμὴ ἐπιφανείας ἀρχή, οὐκ οὖσα ἐπιφάνεια, καὶ αὐτὴ σώματος ἀρχή, οὐκ οὖσα σῶμα· ἀλλὰ καὶ τὸ νῦν ἀρχὴ χρόνου, οὐκ ὂν χρόνος. ἡ μὲν οὖν μονὰς ταυτότης ἐστὶν ἀδιαίρετος οὖσα· τὸ γὰρ ταυτὸν ἀδιαίρετον»)
Φιλόπονος – Σχόλια στην Αριθμητική Εισαγωγή του Νικομάχου 2.60.14
Άρα σαν αρχές της ουσίας θα είναι διαφορετικές από την ουσία και ανώτερες από αυτήν, δηλαδή θα είναι υπερούσιες.
(«τὰς γὰρ τῶν οὐσιῶν ἀρχὰς ὑπερουσίους εἶναι χρή»)
Συριανός – Σχόλια στα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους 165.೩೩
Συνεπώς επειδή εμείς μπορούμε να νοήσουμε μόνο ό,τι είναι ουσία – όπως και το ΕΝ που είναι υπερούσιο - δεν μπορούμε να νοήσουμε την φύση αυτών των αρχών.
Κατ’ανάλογο τρόπο και οι υπόλοιποι Φιλόσοφοι, θεώρησαν μια δυάδα αντίθετων αρχών.
Δημόκριτος : Πλήρες-Κενόν, Ον-Ουκ Ον
(«ποιεῖ δὲ καὶ Δημόκριτος τὰ ἐναντία ἀρχὰς τὸ πλῆρες καὶ τὸ κενὸν λαμβάνων, ὧν τὸ μὲν ὄν, τὸ δὲ οὐκ ὂν ἔλεγεν»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 180.16
Στωικοί : Ποιούν-Πάσχον («Δοκεῖ δ’ αὐτοῖς ἀρχὰς εἶναι τῶν ὅλων δύο, τὸ ποιοῦν καὶ τὸ πάσχον»
Διογένης Λαέρτιος 3.157
Κάποιο Φιλόσοφοι έθεσαν ένα στοιχείο σαν αρχή, ο Θαλής το ύδωρ, ο Ηράκλειτος το πυρ, ο Αναξιμένης τον αέρα.
(«Καὶ ὅσοι δὲ ἓν ἔθεντο στοιχεῖον, ὡς Θαλῆς καὶ Ἀναξίμανδρος καὶ Ἡράκλειτος, καὶ τούτων ἕκαστος εἰς τὸ δραστήριον ἀπεῖδεν τὸ καὶ πρὸς γένεσιν ἐπιτήδειον ἐκείνου, Θαλῆς μὲν εἰς τὸ γόνιμον καὶ τρόφιμον καὶ συνεκτικὸν καὶ ζωτικὸν καὶ εὐτύπωτον τοῦ ὕδατος, Ἡράκλειτος δὲ εἰς τὸ ζῳογόνον καὶ δημιουργικὸν τοῦ πυρός, Ἀναξιμένης δὲ εἰς τὸ τοῦ ἀέρος εὔπλαστον καὶ ἑκατέρωσε ῥᾳδίως μεταχωροῦν ἐπί τε τὸ πῦρ καὶ ἐπὶ τὸ ὕδωρ, ὥσπερ καὶ Ἀναξίμανδρος, εἴπερ τὸ μεταξὺ διὰ τὸ εὐαλλοίωτον ὑποτίθεται»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 36.೭
Ο Αναξίμανδρος δεν προσδιόρισε το είδος της αρχής και το ονόμασε άπειρο.
(«Ἀναξίμανδρον λέγειν φησὶν ἄπειρον οὐ διορίσαντα τὸ εἶδος εἴτε πῦρ εἴτε ὕδωρ εἴτε ἀήρ»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 36.7
Όμως ακόμα και αυτοί προσδιόρισαν την δράση δυο αντιθέτων ως πύκνωση και αραίωση.
(«ὅπως οἱ μίαν τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ στοιχεῖον λέγοντες, ὡς οἱ περὶ Θαλῆν καὶ Ἀναξιμένη καὶ Ἀναξίμανδρον καὶ Ἡράκλειτον, φυσικοὶ καὶ οὗτοι, τὴν φορὰν πρώτην τῶν κινήσεων τίθενται· διὰ γὰρ πυκνώσεως καὶ μανώσεως τὰς γενέσεις καὶ φθορὰς ἀποδιδόασι»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 1319.20
Ηράκλειτος : Χαρακτηριστική η αναφορά του στο τόξο και στην λύρα («Παλίντονος αρμονίη οκώσπερ τόξου και λύρης-Απ. 51») και φυσικά «εἰκόνας τῶν ἐν τῷ παντὶ προουσῶν ἐναντιώσεων· πόλεμον γὰρ εἶναι τὸν πάντων πατέρα καὶ κατὰ τὸν ῾Ηράκλειτον [Απ. 53]. – Πρόκλος)
Θαλής – Αναξιμένης : Πύκνωμα – Αραίωμα
(«καὶ οἱ ἓν δὲ καὶ κινούμενον τὴν ἀρχὴν ὑποθέμενοι, ὡς Θαλῆς καὶ Ἀναξιμένης, μανώσει καὶ πυκνώσει τὴν γένεσιν ποιοῦντες, ἐναντίας καὶ οὗτοι ἀρχὰς ἔθεντο τὴν μάνωσιν καὶ τὴν πύκνωσιν»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 180.13
Αναξαγόρας : Πυκνό-Αραιό, ζοφερό-λαμπρό
(«σαφῶς δὲ καὶ αὐταῖς λέξεσι τὰς ἐναντιότητας ἐν τῇ γενέσει παραδίδωσιν ὁ Ἀναξαγόρας, ἐν οἷς φησι “ἡ δὲ περιχώρησις αὕτη ἐποίησεν ἀποκρίνεσθαι, καὶ ἀποκρίνεται ἀπὸ τοῦ ἀραιοῦ τὸ πυκνὸν καὶ ἀπὸ τοῦ ψυχροῦ τὸ θερμὸν καὶ ἀπὸ τοῦ ζοφεροῦ τὸ λαμπρὸν καὶ ἀπὸ τοῦ διεροῦ τὸξηρόν»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στα Φυσικά του Αριστοτέλους 180.31
Αποτέλεσμα αυτού είναι αν δεν γνωρίζουμε την διαφορά οπτικής μεταξύ των σχολών να υπάρχει σύγχυση και με την έννοια της ψυχής και πως αυτή εντάσσεται στο κάθε σύστημα. Είδαμε για παράδειγμα την εννοιολογική διαφορά Νου και Ψυχής μεταξύ Αναξαγόρα και ΟΠΠ.
Έτσι, επειδή η κάθε Σχολή συνέστησε την ψυχή από τις αρχές που η κάθε μια υπέθεσε για το Σύστημα της, υπάρχει διαφοροποίηση - της όποιας έννοιας «ψυχή» χρησιμοποιείται από τον καθένα - όσον αφορά τόσο την σύσταση της όσο και την γνωστική αλλά και την κινητική της συμπεριφορά.
(« Ἐπειδὴ ἐκ τῶν ἀρχῶν συμπληροῦσι τὴν ψυχὴν οἱ περὶ αὐτῆς, ὡς αὐτὸς ἱστορεῖ, φιλοσοφήσαντες, ὁποίας ἂν καὶ ὁπόσας ἕκαστος ὑπέθετο ἀρχάς, ἐκ τοιούτων καὶ τοσούτων καὶ τὴν ψυχὴν συνέστησαν, σωματικὰς μὲν οἱ φυσιολόγοι θέμενοι, ἀσωμάτους δὲ οἱ Πυθαγόρειοι καὶ Πλάτων, μίξαντες δὲ ἀπ’ ἀμφοῖν Ἐμπεδοκλῆς τε καὶ Ἀναξαγόρας. ἑπομένως δὲ τούτοις καὶ τὴν ψυχὴν ἀποδιδόασιν, ἕκαστος τὴν παρ’ αὐτοῦ ἀρχὴν εἰς τὴν ψυχὴν φέρων ἢ τὰς ἀρχάς, οὐχ ὡς γνωστικὴν μόνον τῶν ὄντων, ἀλλὰ καὶ ὡς κινητικήν»)
Σιμπλίκιος – Σχόλια στο Περί Ψυχής του Αριστοτέλους 30.26
Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να παραθέσουμε τις αντιστοιχίσεις ανά επίπεδο του παντός :
ΕΝ === > ΟΡΦΕΥΣ - ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ-ΕΛΕΑΤΕΣ-ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ-ΠΛΑΤΩΝ
ΝΟΥΣ === > ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
ΨΥΧΗ === > ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ
ΦΥΣΕΙΣ/ΣΩΜΑΤΑ === > ΣΤΩΙΚΟΙ – ΦΥΣΙΚΟΙ & ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Συνεπώς μπορούμε με ασφάλεια να μελετήσουμε οποιαδήποτε Ελληνική Φιλοσοφική Σχολή, χωρίς να ανησυχούμε αν και κατά πόσο είναι ασύμβατη ή όχι με κάποια άλλη, από την στιγμή που θα ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας το επίπεδο της πραγματικότητας που πραγματεύεται.
Γιατί όλη η Ελληνική Φιλοσοφία είναι Ενιαία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου